ଚାଣକ୍ୟ ନୀତି ଶ୍ଳୋକ ସଂଗ୍ରହ

କୈଳାସ ଚନ୍ଦ୍ର ସାହୁ

ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟ ଅସଂଖ୍ୟ ନୀତିବାଣୀରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ । ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାରେ ଲିଖିତ ପ୍ରତ୍ୟେକ କାବ୍ୟରେ କିଛି ନା କିଛି ଉପଦେଶ ଥାଏ । ସେହି ସବୁ ନୀତି ଉପଦେଶ କାବ୍ୟରେ କିଛି ନା କିଛି ନୀତି ଉପଦେଶ ଥାଏ । ସେହି ସବୁ ନୀତି ଉପଦେଶ ମାନବ ସମାଜକୁ ସୁସ୍ଥ-ସୁନ୍ଦର କରି ଗଢି ତୋଳିବା ପାଇଁ ଉଦ୍ଧିଷ୍ଟ । ଏପିରିକି କେତେକ କବି ନୀତି ଉପଦେଶ ଦେବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ନୀତିକାବ୍ୟମାନ ପ୍ରଣୟନ କରିଛନ୍ତି । ଏଦିଗରେ ଚାଣକ୍ୟଙ୍କ ସ୍ଥାନ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ।

ଚାଣକ୍ୟ ଥିଲେ ଜଣେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ବିଦ୍ୱାନ । ସେ କୁଟଳ ବଂଶରେ ଜାତ ହୋଇଥିବାରୁ ତାଙ୍କର ଅନ୍ୟନାମ କୌଟିଲ୍ୟ । ସେ ଥିଲେ ମୌର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ରାଟ ଚନ୍ଦ୍ରଗୁପ୍ତଙ୍କ ଗୁରୁ ଓ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ । ନିଜର ବୁଦ୍ଧି ବଳରେ ସେ ନନ୍ଦବଂଶକୁ ଧ୍ୱଂସ କରିଥିଲେ । ସେ ସମାଜନୀତି, ରାଜନୀତି, ଧର୍ମନୀତି ଓ ଅର୍ଥନୀତି ପ୍ରଭୃତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଥିଲେ ଜଣେ ଧୂରୀଣା ପଣ୍ଡିତ । ତାଙ୍କର ନୀତିକୁ ଅଧ୍ୟନୟ ଓ ଅନୁସରଣ କଲେ ମୂର୍ଖ ମଧ୍ୟ ପଣ୍ଡିତ ହୋଇଥାଏ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ।

ଯଥା-

ମୂଳସୂତ୍ରଂ ପ୍ରବକ୍ଷ୍ୟାମି ଚାଣକ୍ୟେନ ଯଥୋଦିତମ୍

ଯସ୍ୟ ବିଜ୍ଞାନ ମାତ୍ରେଣ ମୂର୍ଖୋ ଭବତି ପଣ୍ଡିତଃ ।

ପ୍ରସ୍ତୁତ ସଂକଳନରେ ଚାଣକ୍ୟଙ୍କର ମୂଳ ରଚନାରୁ ୧୯୧ଟି ଶ୍ଳୋକ ସଂଗୃହୀତ ହୋଇଛି-। ଅନ୍ୟ ସଂଙ୍କଳମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ସଂକଳିତ ଚାଣକ୍ୟ ନୀତିଶ୍ଳୋକ ଠାରୁ ଉକ୍ତ ସଂକଳନଟି ପୃଥକ । ଏଥିରେ ସମସ୍ତ ଶ୍ଳୋକ ବର୍ଣ୍ଣମାଳାକୁ କ୍ରମରେ ସଜ୍ଜିତ ଓ ସଂପାଦିତ ହୋଇଛି । ଫଳରେ ପାଠକମାନଙ୍କୁ ସଜ୍ଜିତ ଶ୍ଳୋକ ଖୋଜିବାକୁ ବିଶେଷ କଷ୍ଟ କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ ନାହିଁ । ପୁସ୍ତକଟି ପାଠକଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଆଦୃତ ହେଲେ ଶ୍ରମ ସାର୍ଥକ ହେବ ।

ବିନୀତ

କୈଳାସ ଚନ୍ଦ୍ର ସାହୁ

ସୂଚୀପତ୍ର

ଚାଣକ୍ୟ ଶ୍ଳୋକ ସଂଗ୍ରହ

ଅନିତ୍ୟାନି ଶରୀରାଣି ବିଭବୋ ନୈବ ଶାଶ୍ୱତଃ

ନିତ୍ୟ ସନ୍ନିହିତୋ ମୃତ୍ୟୁଃ କର୍ତ୍ତବ୍ୟୋ ଧର୍ମ ସଂଗ୍ରହଃ । ୧ ।

ଏ ଶରୀର ଅନିତ୍ୟ । ଧନ ସଂପତ୍ତି ମଧ୍ୟ ଚିରସ୍ଥାୟୀ ନୁହେଁ । ଯେ କୌଣସି ସମୟରେ ମୃତ୍ୟୁ ଆସି କବଳିତ କରିପାରେ । ତେଣୁ ସର୍ବଦା ଧର୍ମ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଉଚିତ ।

ଅଧନା ଧନମିଚ୍ଛନ୍ତି ବାଦମିଚ୍ଛନ୍ତି ଗର୍ବିତାଃ

ମାନବାଃ ସ୍ୱର୍ଗମିଚ୍ଛନ୍ତି ମୋକ୍ଷମିଚ୍ଛନ୍ତି ଦେବତାଃ । ୨ ।

ଧନହୀନ ବା ଦରିଦ୍ର ଲୋକେ ଧନ ଇଛା କରନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ଗର୍ବୀ ଓ ଅହଂକାରୀମାନେ ସଦାସର୍ବଦା ବିବାଦକୁ ଇଛା କରିଥାନ୍ତି । ମାନବମାନେ ସ୍ୱର୍ଗ ଓ ଦେବତାମାନେ ମୋକ୍ଷ ଇଛା କରନ୍ତି ।

ଅର୍ଥନାଶଂ ମନସ୍ତାପଂ ଗୃହେ ଦୁଶ୍ଚରିତାନି ଚ

ବଞ୍ଚନଂ ଚାପମାନଂ ଚ ମତିମାନ୍ ନ ପ୍ରକାଶୟେତ୍ । ୩ ।

ବିଜ୍ଞଲୋକେ କେବେହେଲେ ଆପଣାର ଅର୍ଥହାନି, ମନର ଦୁଃଖ ଗୃହଛିଦ୍ର, ପ୍ରତାରଣା ଓ ଅପମାନ କଥା କାହାରି ଆଗରେ ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତି ନାହିଁ । କାରଣ ଏସବୁ ପ୍ରକାଶ ପାଇଲେ ଅନ୍ୟ ସମ୍ମୁଖରେ ନିଜକୁ ନିନ୍ଦିତ ଓ ଉପହସିତ ହେବାରେ ଆଶଙ୍କା ରହିଛି ।

ଅସ୍ତି ପୁତ୍ରୋ ବଶେଯସ୍ୟ ହୃତ୍ୟୋ ଭାର୍ଯ୍ୟା ତଥୌବ ଚ

ଅଭାବେ ସତି ସନ୍ତୋଷଃ ସ୍ୱର୍ଗ ସ୍ଥୋଽସୌ ମହୀତଳେ । ୪ ।

ଯାହାର ପୁତ୍ର, ଭୃତ୍ୟ ଓ ପତ୍ନୀ ବଶୀଭୂତ ଥାଆନ୍ତି, ଧନହୀନ ହୋଇ ମଧ୍ୟ ଯେ ସନ୍ତୋଷରେ ଥାଏ, ଏ ସଂସାରରେ ତା’ର ଗୃହକୁ ସ୍ୱର୍ଗ ସହିତ ତୁଳନା କରାଯାଏ ଏବଂ ସେ ସେହି ପୃଥିବୀରେ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସ୍ୱର୍ଗସୁଖ ଲାଭ କରିଥାଏ ।

ଅବିଦ୍ୟା ଜୀବନଂ ଶୂନ୍ୟଂ ଦିକ୍ ଶୂନ୍ୟା ହୀନ ବାନ୍ଧବାଃ

ପୁତ୍ରହୀନଂ ଗୃହଂ ଶୂନ୍ୟଂ ସର୍ବଶୂନ୍ୟା ଦରିଦ୍ରତା । ୫ ।

ବିଦ୍ୟାହୀନ ଲୋକର ଜୀବନ, ବନ୍ଧୁବାନ୍ଧବ ହୀନ ଲୋକର ସମସ୍ତ ଦିଗ ଓ ପୁତ୍ର ନଥିବା ଲୋକର ଗୃହ ଶୂନ୍ୟ ବୋଲି ଗୃହୀତ ହୁଏ । ଏସବୁ କିଛି ନଥିବା ଲୋକ ପକ୍ଷରେ ସଂସାର ଶୂନ୍ୟ ବୋଲି ମନେହୁଏ । ସର୍ବବିଧ ଶୂନ୍ୟତାକୁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ କୁହାଯାଏ ।

ଅଦାତା ବଂଶ ଦୋଷେଣ କର୍ମ ଦୋଷୈଃ ଦରିଦ୍ରତା

ରୁଗ୍‍ଣତା ମାତୃଦୋଷେଣ ପିତୃଦୋଷେଣ ମୂର୍ଖତା । ୬ ।

ବଂଶ ଦୋଷରୁ ଲୋକ କୃପଣ ହୁଏ । କର୍ମ ଦୋଷରୁ ମଣିଷ ଦରିଦ୍ର ହୁଏ । ମାତୃ ଦୋଷରୁ ରୁଗ୍‍ଣ ଏବଂ ପିତୃଦୋଷରୁ ମୂର୍ଖ ହୁଏ ।

ଅଶୋଚ୍ୟଃ ନିର୍ଦ୍ଧନଃ ପ୍ରାଜ୍ଞୋଽଶୋଚ୍ୟଃ ପଣ୍ଡିତ ବାନ୍ଧବଃ

ଅଶୋଚ୍ୟ ବିଧବା ନାରୀ ପୁତ୍ର ପୌତ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠିତା । ୭ ।

ଜ୍ଞାନୀଲୋକ ଧନ ହୀନ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଦୁଃଖ କରେନାହିଁ । ବନ୍ଧୁ ଯଦି ପଣ୍ଡିତ ହୋଇଥାଏ ତେବେ ଚିନ୍ତା କରିବାର କୌଣସି କାରଣ ନାହିଁ । ଯେଉଁ ନାରୀର ପୁଅ ନାତି ସମାଜରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଲାଭ କରିଛନ୍ତି ସେ ବିଧବା ହେଲ ମଧ୍ୟ ଦୁଃଖ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । କାରଣ ଏମାନେ ସମସ୍ତେ ହିଁ ସୁଖରେ ଜୀବନ କଟାଇ ଥାନ୍ତି ।

ଅତିଦର୍ପେ ହତାଲଙ୍କା ଅତିମାନେ ଚ କୌରବାଃ

ଅତିଦାନେ ବଳିର୍ବଦ୍ଧ ଅତି ସର୍ବତ୍ର ଗର୍ହିତମ୍ । ୮ ।

ରାବଣର ଅତିଶୟ ଅହଙ୍କାର ହେତୁ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣମୟୀ ଲଙ୍କା ଛାରଖାର ହୋଇଗଲା । ଅତ୍ୟଧିକ ଅଭିମାନ କରିବାରୁ କୌରବମାନେ ବିନାଶ ହେଲେ । ଅତିଦାନ କରିବା ହେତୁ ବଳି ରାଜାଙ୍କର ବନ୍ଧନ ଘଟିଥିଲା । ଅତିରୁ ଇତି ହୁଏ । ତେଣୁ ଅତି ସର୍ବତ୍ର ନିନ୍ଦନୀୟ ।

ଅବିଶ୍ରାମଂ ବହେଦ୍‍ଭାରଂ ଶୀତୋଷ୍ଣ ନ ଚ ବିନ୍ଦତି

ସନ୍ତୋଷସ୍ତୁ ତଥା ନିତ୍ୟଂ ତ୍ରୀତି ଶିକ୍ଷେକ ଗର୍ଦ୍ଧଭାତ୍ । ୯ ।

ଗଧଠାରୁ ତିନୋଟି ଗୁଣ ଶିକ୍ଷା କରିବା ଉଚିତ୍ । ତାହାହେଲେ ଅବିଶ୍ରାନ୍ତ ଭାବରେ ଭାର ବହନ କରିବା, ଶୀତ ଓ ଗ୍ରୀଷ୍ଣ ଜନିତ କଷ୍ଟକୁ ସହି ସର୍ବଦା ସନ୍ତୋଷରେ ରହିବା ।

ଅସନ୍ତୁଷ୍ଟା ଦ୍ୱିଜାଃ ନଷ୍ଠାଃ ସନ୍ତୁଷ୍ଟାଶ୍ଚୈବ ପାର୍ଥିବାଃ

ସଲଜ୍ଜା ଗଣିକା ନଷ୍ଟା ନିର୍ଲଜ୍ଜା ଶ୍ଚ କୁଳସ୍ତ୍ରୀୟଃ । ୧୦ ।

ବ୍ରାହ୍ମଣ ଅସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେଲେ ତାର ସମସ୍ତ ଉତ୍ତମ ଗୁଣ ନଷ୍ଟହୁଏ । ରାଜା ଅଳ୍ପରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେଲେ ତାଙ୍କର ଆର୍ଥିକ କ୍ଷତି ଘଟିଥାଏ । ବେଶ୍ୟାମାନେ ଲଜ୍ଜାକଲେ ସେମାନଙ୍କର ଜୀବିକା ବୁଡ଼ିଯାଏ । ଲଜ୍ଜା ନଥିବା କୂଳବଧୂର ସର୍ବନାଶ ଘଟେ ।

ଅକୁଳୀନସ୍ତୁ ଯୋରାଜା ମୂର୍ଖେ ପୁତ୍ରଶ୍ଚ ପଣ୍ଡିତଃ

ଅଧନଶ୍ଚ ଧନ୍ଂ ପ୍ରାପ୍ୟ ତୃଣବତ୍ ମନ୍ୟତେ ଜଗତ୍ । ୧୧ ।

ବଂଶ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ନଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ରାଜାହୁଏ, ମୂର୍ଖ ଲୋକର ପୁତ୍ର ଯଦି ପଣ୍ଡିତ ହୁଏ ଓ ଧନହୀନ ବ୍ୟକ୍ତି ଯଦି ଆଶାତୀତ ଧନଲାଭ କରେ ତେବେ ସେମାନେ ମିଛ ଅଭିମାନରେ ଅନ୍ଧହୋଇ ଜଗତକୁ ତୃଣବତ୍ ମନେ କରିଥାନ୍ତି ।

ଅହିଂ ନୃପଂ ଚ ଶାର୍ଦ୍ଧୂଳଂ ବ୍ରୁଟିଂ ଚ ବାଳକଂ ତଥା

ପରଶ୍ୱାନଂ ଚ ମୂର୍ଖଂ ଚ ସପ୍ତସୁପ୍ତାନ ବୋଧୟେତ୍ । ୧୨ ।

ଚତୁର ବ୍ୟକ୍ତି, ସର୍ପ, ନୃପ, ବ୍ୟାଘ୍ର, ବିରୁଡ଼ି, ବାଳକ, ପରର କୁକୁର ଓ ମୂର୍ଖ ଲୋକ ଶୋଇଥିଲେ ତାଙ୍କୁ ଉଠାଇବାକୁ ଚାହେଁ ନାହିଁ ।

ଅସମ୍ଭବଂ ନ ବକ୍ତବ୍ୟଂ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଂ ଯଦି ଦୃଶ୍ୟତେ

ଶିଳା ତରତି ପାନୀୟଂ ଗୀତଂ ଗାୟତି ବାନରଃ । ୧୩ ।

ଅସମ୍ଭବ କଥା ସ୍ୱଚକ୍ଷୁରେ ଦେଖିଥିଲେ ମଧ୍ୟ କାହା ଆଗରେ କହିବା ଅନୁଚିତ । କାରଣ ପଥର ପାଣିରେ ଭାସୁଛି କିମ୍ବା ମାଙ୍କଡ଼ ଗୀତ ଗାଉଛି, ଏକଥା କହଲେ କିଏ ଅବା ବିଶ୍ୱାସ କରିବ ?

ଅନ୍ୟାୟୋପାର୍ଜିତଂ ଦ୍ରବ୍ୟ ଦଶବର୍ଷାଣି ତିଷ୍ଠତି

ପ୍ରାନ୍ତେ ଚୈକାଦଶେ ବର୍ଷେ ସମ୍ବଳଂ ଚ ବିନଶ୍ୟତି । ୧୪ ।

ଅନ୍ୟାୟ ଉପାୟରେ ଅର୍ଜିତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଦଶବର୍ଷ ପାଇଁ ରହେ । କିନ୍ତୁ ପରେ ଏକାଦଶ ବର୍ଷରେ ମୂଳ ସହିତ ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ ବିନାଶ ହୁଏ ।

ଅନଭ୍ୟାସେ ବିଷଂ ବିଦ୍ୟା ଅଜୀର୍ଣ୍ଣେ ଭୋଜନଂ ବିଷମ୍

ବିଷମ୍ ଗୋଷ୍ଠୀ ଦରିଦ୍ରସ୍ୟ ବୃଦ୍ଧସ୍ୟ ତରୁଣୀ ବିଷମ୍ । ୧୫ ।

ବିଦ୍ୟାକୁ ବାରମ୍ବାର ଅଭ୍ୟାସ ନକଲେ ତାହା ବିଷତୁଲ୍ୟ ମନେ ହୁଏ । ଅଜୀର୍ଣ୍ଣ ରୋଗୀ ପକ୍ଷରେ ଭୋଜନ ବିଷତୁଲ୍ୟ, ଦରିଦ୍ର ପକ୍ଷରେ ବହୁକୁଟୁମ୍ବ ବିଶିଷ୍ଟ ପରିବାର ଓ ବୃଦ୍ଧ ପକ୍ଷରେ ଯୁବତୀନାରୀ ବିଷତୁଲ୍ୟ ପ୍ରତୀତ ହୁଏ ।

ଅମ୍ଭାଂସି ଜଳ ଜନ୍ତୂନାଂ ଦୁର୍ଗୋ ଦୁର୍ଗନିବାସି ନାମ୍‍

ସ୍ୱଭୂମିଃ ଶ୍ୱାପଦାଦୀନାଂ ରାଜ୍ଞୋ ମନ୍ତ୍ରୀ ପରଂ ବଳମ୍ । ୧୬

ଜଳଚର ଜୀବମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଜଳ ହେଉଛି ଦୁର୍ଗ ତୁଲ୍ୟ । ଦୁର୍ଗରେ ବାସ କରୁଥିବା ଲୋକେ ଦୁର୍ଗକୁ ଆତ୍ମରକ୍ଷାର ସ୍ଥଳ ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିଥାନ୍ତି । ଶ୍ୱାପଦମାନେ ନିଜର ବାସଭୂମିକୁ ଦୁର୍ଗବୋଲି ମନେକରନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ମନ୍ତ୍ରୀ ରାଜାଙ୍କର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ବଳରୂପେ ବିବେଚିତ ହୁଅନ୍ତି।

ଅବିଦ୍ୟଃ ପୁରୁଷଃ ଶୋଚ୍ୟଃ ଶୋଚ୍ୟଂ ମୈଥୁନପ୍ରଜମ୍

ନିରାହାରାଃ ପ୍ରଜାଃ ଶୋଚ୍ୟାଃ ଶୋଚ୍ୟଂ ରାଜ୍ୟମନାୟକମ୍ । ୧୭।

ପୁରୁଷ ବିଦ୍ୟା ଅର୍ଜନ ନକଲେ, ମୈଥୁନ ନିଷ୍ଫଳ ହେଲେ / ଅର୍ଥାତ ସନ୍ତାନ ଜାତ ନହେଲେ / ରାଜା ଥିବା ଦେଶରେ ପ୍ରଜା ଖାଇବାକୁ ନପାଇ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କଲେ ଓ ରାଜ୍ୟରେ ଅରାଜକତା ଦେଖାଦେଲେ ଚିନ୍ତାର କାରଣ ହୋଇଉଠେ । କାରଣ ଏହାଦ୍ୱାରା ବ୍ୟକ୍ତି, ପରିବାର, ଜାତି ଓ ଦେଶ ସମସ୍ତେ ଦୁଃଖ ଏବଂ ଅଶାନ୍ତିର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୁଅନ୍ତି ।

ଅନୃତଂ ସାହସଂ ମାୟା ମୂର୍ଖତ୍ୱମ୍ ଅତି ଲୋଭତା

ଅଶୌଚତ୍ୱଂ ନିର୍ଦୟତ୍ୱଂ ସ୍ତ୍ରୀଣାଂ ଦୋଷାଃ ସ୍ୱଭାବଜାଃ । ୧୮।    

ସାଧାରଣତଃ ମିଛ କହିବା, ଦୁଃସାହସ କରିବା, ଛଳନା, ମୂର୍ଖତା, ଅତିଲୋଭ, ଅଶୌଚ ଆଚରଣ, ନିର୍ଦୟତା ଆଦି ସ୍ତ୍ରୀଲୋକ ମାନଙ୍କର ସ୍ୱଭାବଜାତ ଦୋଷ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ।

ଅନ୍ତଃସାର ବିହୀନାମ୍ ଉପଦେଶୋ ନ ଜାୟତେ

ମଳୟାଚଳ ସଂସର୍ଗାତ୍ ନ ବେଣୁଶ୍ଚନ୍ଦନାୟତେ । ୧୯।

ନିଜତ୍ୱ ନଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ପକ୍ଷରେ ଉପଦେଶ ମୂଲ୍ୟହୀନ । ଯେପରି ମଳୟ ପର୍ବତରୁ ପ୍ରବାହିତ ବାୟୁ ବାଉଁଶ ବୁଦାରୁ ଚନ୍ଦନର ସୁବାସ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରେ ନାହିଁ ସେହିପରି ଉପଦେଶ ତାର କୌଣସି ଉପକାର କରିପାରେ ନାହିଁ ।

ଅନ୍ତର୍ଗତ ମଳୋ ଦୁଷ୍ଟସ୍ତୀର୍ଥସ୍ଥାନ ଶତୈରପି

ନଶୁଦ୍ଧ୍ୟତି ଯଥା ଭାଣ୍ଡଂ ସୁରୟା ଦାହିତଂ ଚ ଯତ୍ । ୨୦।

ସୁରା ବା ମଦ୍ୟ ପାତ୍ରକୁ ନିଆଁରେ ଦାହ କଲେ ତାହା ଯେପରି ଶୁଦ୍ଧ ହୁଏ ନାହିଁ ସେହିପରି ଖଳ ବ୍ୟକ୍ତି ଶହେ ତୀର୍ଥସ୍ଥାନ ଭ୍ରମଣ କଲେ ମଧ୍ୟ ତା’ର ଚରିତ୍ରରେ କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ ନାହିଁ ।

ଆକୃଷ୍ଟ ଫଳମୁଳାନି ବନବାସରତିଃ ସଦା

କୁରୁତେଽହରହଃ ଶ୍ରାଦ୍ଧମ୍ ଋଷିଃ ବିପ୍ରଃ ସ ଉଚ୍ୟତେ । ୨୧।

କୃଷି ହୋଇନଥିବା ଜମିରୁ ଫଳ ମୂଳ ଖାଇ ଯେ ସର୍ବଦା ବଣରେ ବାସକରନ୍ତି, ଅହରହ ଶ୍ରାଦ୍ଧ କରନ୍ତି । ସେହିପରି ବିପ୍ରଙ୍କୁ ଋଷି କୁହାଯାଏ ।

ଅଗ୍ନିରାପଃ ସ୍ତ୍ରୀୟା ମୂର୍ଖଃ ସର୍ପୋ ରାଜକୁଳାନି ଚ

ନିତ୍ୟଂ ଯତ୍ୱେନ ସେବ୍ୟାନି ସଦ୍ୟଃ ପ୍ରାଣହରାଣି ଷଟ୍ । ୨୨ ।

ଅଗ୍ନି, ଜଳ, ସ୍ତ୍ରୀ, ମୂର୍ଖ, ସର୍ପ ଓ ରାଜକର୍ମଚାରୀ ମାନଙ୍କୁ ଯତ୍ନ ସହକାରେ ଅର୍ଥାତ୍ ସାବଧାନତାର ସହିତ ସେବା କରିବା ଉଚିତ୍ । କାରଣ ଅସାବଧାନ ହେଲେ ଏହି ଛଅଟି ପ୍ରାଣ ବିନାଶର କାରଣ ହୋଇଥାନ୍ତି ।

ଅଯୁକ୍ତଂ ସ୍ୱାମିନୋ ଯୁକ୍ତଂ ଯୁକ୍ତଂ ନୀଚସ୍ୟ ଦୂଷଣମ୍

ଅମୃତଂ ରହ୍ୱେବ ମୃତ୍ୟୁର୍ବିଷଂ ଶଙ୍କର ଭୂଷଣମ୍ । ୨୩ ।

ଅଯୋଗ୍ୟ ପ୍ରଭୁଠାରେ ମୂଲ୍ୟବାନ ବସ୍ତୁ ମଧ୍ୟ ମୂଲ୍ୟହୀନ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଯୋଗ୍ୟ ଲୋକଠାରେ ମୂଲ୍ୟହୀନ ବସ୍ତୁ ମଧ୍ୟ ମୂଲ୍ୟବାନ ହୋଇଥାଏ । ଯେପରି ଯେଉଁ ବିଷକୁ ପାନକରି ରାହୁ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରିଥିଲା ସେହି ବିଷକୁ ପାନକରି ଶିବଙ୍କର ଶରୀରର ଶୋଭା ବର୍ଦ୍ଧନ ହୋଇଥିଲା ।

ଆପଦାର୍ଥେ ଧନଂ ରକ୍ଷେଦ୍ଧାରାନ୍ ରକ୍ଷେଦ୍ଧନୈରପି

ଆତ୍ମାନଂ ସତତଂ ରକ୍ଷେଦ୍ଧା ରୈରପି ଧନୈରପି । ୨୪ ।

ବିପଦ ଆପଦ ପାଇଁ ଧନ ସଞ୍ଚୟ କରିବା ଉଚିତ । ଧନ ବିନିମୟରେ ପତ୍ନୀକୁ ରକ୍ଷା କରିବା ଉଚିତ । କିନ୍ତୁ ଆବଶ୍ୟକ ହେଲେ ପତ୍ନୀ ଧନ ବନିମୟରେ ନିଜକୁ ରକ୍ଷା କରିବା ଉତିତ ।

ଆପଦାଂ କଥିତଃ ପନ୍ଥା ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣାମ ସଂଯମଃ

ତଜ୍ଜୟଃ ସଂପଦାଂ ମାର୍ଗୋ ଯେନେଷ୍ଟଂ ତେନ ଗମ୍ୟତାମ୍ । ୨୫ ।

ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ମାନଙ୍କୁ ସଂଯତ କରିବା ଉଚିତ । ଅସଂଗତ ଇନ୍ଦ୍ରିୟଗଣ ବିପଦର କାରଣ ହୋଇଥାନ୍ତି-। ତେଣୁ ଯେ ଅସଂଯତ ତା’ ଆଗରେ ବିପଦର ମାର୍ଗ ସ୍ୱତଃ ଉନ୍ମୋଚିତ ହୋଇଯାଏ । ଇନ୍ଦ୍ରିୟଗଣକୁ ସଂଯତ କରିପାରିଲେ ମଣିଷ ସୁଖ ସମ୍ପଦ ଲାଭ କରିଥାଏ । ସଂଯମ ଓ ଅସଂଯମ, ସୁଖ ଓ ଦୁଃଖର ମାର୍ଗ ରୂପେ ପରିଚିତ । ଏଥିରୁ ଯେଉଁ ମାର୍ଗରେ ଇଛା ସେହି ମାର୍ଗରେ ଯାଅ ।

ଆୟୁର୍ବେଦ କୃତାଭ୍ୟାସଃ ସର୍ବେଷାଂ ପ୍ରିୟଦର୍ଶନଃ

ଆର୍ଯ୍ୟଶୀଳଗୁଣୋ ପେତଃ ଏଷ ବୈଦ୍ୟୋବିଧୀୟତେ । ୨୬ ।

ଚିକିତ୍ସା ବିଦ୍ୟାରେ ଯେ ପ୍ରବୀଣ, ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଯେ ସ୍ନେହ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଦେଖନ୍ତି, ଯେ ଆର୍ଯ୍ୟ ସୁଲଭ ସ୍ୱଭାବ ଓ ଗୁଣ ସଂପନ୍ନ, ତାଙ୍କୁ ରାଜବୈଦ୍ୟ ପଦରେ ନିଯୁକ୍ତି ଦେବା ବାଞ୍ଛନୀୟ ।

ଆଜୀବନମ୍ ସ୍ୟାତ୍ ପ୍ରଣୟଃ କୋପସ୍ତତ କ୍ଷଣଭଙ୍ଗୁରଃ

ପରିତ୍ୟାଗଶ୍ଚ ନିଃସଙ୍ଗୋ ଭବନ୍ତି ହି ମହାତ୍ମାନାମ୍ । ୨୭ ।

ଆଜୀବନ ଯେ ପ୍ରୀତିକୁ ପାଳନ କରନ୍ତି, ଯାହାଙ୍କର କ୍ରୋଧ କ୍ଷଣସ୍ଥାୟୀ, ଯେ ତ୍ୟାଗୀ ଓ ନିଃସଙ୍ଗ, ତାଙ୍କୁ ମହାପୁରୁଷ କୁହାଯାଏ ।

ଆହାରଂ ଦ୍ୱିଗୁଣଂ ସ୍ତ୍ରୀଣାଂ ବୁଦ୍ଧିଃ ତାସାଂ ଚତୁର୍ଗୁଣା

ଷଡ଼ଗୁଣୋ ବ୍ୟବସାୟଶ୍ଚ କାମଶ୍ଚାଷ୍ଟ ଗୁଣଃ ସ୍ମୃତଃ । ୨୮ ।

ସ୍ତ୍ରୀ ମାନଙ୍କର ଆହାର ପୁରୁଷଙ୍କ ତଳନାରେ ଦୁଇଗୁଣ, ବୁଦ୍ଧି ତାଙ୍କର ଚାରିଗୁଣ, ବ୍ୟବସାୟ ବୁଦ୍ଧି ଛଅଗୁଣ ଓ କାମଶକ୍ତି ଆଠଗୁଣ ଅଧିକ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

ଆୟୁଷଃ କ୍ଷଣ ଏକୋଽପି ନ ପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ କୋଟିଭିଃ

ସଚେତ୍ ନିରର୍ଥକଂ ନୀତାଃ କା ନୁ ହାନିସ୍ତ ତୋଽଧିକମ୍ । ୨୯ ।

ଜୀବନର ପ୍ରତିଟି ମୁହୂର୍ତ୍ତ ମୂଲ୍ୟବାନ ଓ ମହତ୍ତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ । ତେଣୁ ବୃଥାରେ ସମୟ ଅପଚୟ କରିବା ଅନୁଚିତ । କାରଣ କୋଟିଏ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣମୁଦ୍ରା ଦେଲେବି ତାହା ଫେରିଆସେ ନାହିଁ । ମୂଲ୍ୟବାନ ସମୟକୁ ଅଯଥାରେ ନଷ୍ଟ କଲାପରି କ୍ଷତିଠାରୁ ଜୀବନରେ ଆଉ ଅଧିକ କ୍ଷତି କଣ ଅଛି ?

ଆପ୍ତଦୋଷାଦ୍ ଭବେତ୍ ମୃତ୍ୟୁଃ ପରଦ୍ୱେଷାତ୍ ଟନକ୍ଷୟଃ

ରାଜଦୋଷାଦ୍ ଭବେନ୍ନାଶୋ ବ୍ରହ୍ମ ଦୋଷାତ୍ କୁଳକ୍ଷୟଃ । ୩୦ ।

ସିଦ୍ଧ ଲୋକମାନଙ୍କ ସହିତ ଶତ୍ରୁତାରୁ ମୃତ୍ୟୁ, ଅନ୍ୟ ସହିତ ଶତ୍ରୁତାରୁ ଧନକ୍ଷୟ, ରାଜାଙ୍କ ସହିତ ଶତ୍ରୁତା କଲେ ବିନାଶ ଓ ବ୍ରହ୍ମଜ୍ଞାନୀଙ୍କ ସହ ଦ୍ରୋହ ଆଚରଣ କଲେ କୁଳନାଶ ହୋଇଥାଏ ।

ଆତ୍ମାପରାଧ ବୃକ୍ଷସ୍ୟ ଫଳାନ୍ୟେତାନି ଦେହିନାମ୍

ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୁଃଖ ରୋଗାଣି ବନ୍ଧନବ୍ୟସନାନି ଚ । ୩୧ ।

ନିଜର କର୍ମଫଳ ହେତୁ ଦରିଦ୍ରତା, ରୋଗ, ଦୁଃଖ, ବନ୍ଧନ ଓ ବିପତ୍ତି ମିଳିଥାଏ । ତେଣୁ କରୁଥିବା କର୍ମ ପ୍ରତି ସର୍ବଦା ସଚେତନଶୀଳ ହେବା ଉଚିତ ।

ଇଙ୍ଗିତାକାର ତତ୍ତ୍ୱଜ୍ଞୋ ବଳବାନ ପ୍ରିୟଦର୍ଶନଃ

ସମଯଜ୍ଞଃ ସ୍ୱାମୀଭକ୍ତଃ ପ୍ରତିହାରୀ ସ ଇଷ୍ୟତେ । ୩୨ ।

ସୂଚନା ଦେବାମାତ୍ରେ ଯେ କଥାର ମର୍ମ ବୁଝିପାରେ, ଯେ ପରାକ୍ରମଶାଳୀ, ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ମଣ୍ଡିତ, କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ପରାୟଣ ଓ ପ୍ରଭୁଭକ୍ତ ସେ ପ୍ରତିହାରୀ ପଦପାଇଁ ଯୋଗ୍ୟ ଅଟେ ।

ଉପକାର ଗୃହୀତେନ ଶତ୍ରୁଣା ଶତ୍ରୁମୁଦ୍ଧରେତ୍

ପାଦଲଗ୍ନଂ କରସ୍ଥେନ କଣ୍ଟକେନେବ କଣ୍ଟକେମ୍ । ୩୩ ।

ପାଦରେ ପଶି ଯାଇଥିବା କଣ୍ଟାକୁ ଯେପରି ଅନ୍ୟଏକ କଣ୍ଟା ଦ୍ୱାରା ବାହାର କରାଯାଏ, ସେହିପରି ଉପକାର ଦ୍ୱାରା ଅନ୍ୟର ଶତ୍ରୁକୁ ବଶୀଭୂତ କରି ତାହାରି ସାହାଯ୍ୟରେ ଆପଣାର ଶତ୍ରୁକୁ ନିପାତ କରିବା ଉଚିତ ।

ଉତ୍ସବେ ବ୍ୟସନେ ଚୈବ ଦୁର୍ଭିକ୍ଷେ ରାଷ୍ଟ୍ରବିପ୍ଳବେ

ରାଜଦ୍ୱାରେ ଶ୍ମଶାନେ ଚ ଯସ୍ତିଷ୍ଠତି ସ ବାନ୍ଧବଃ । ୩୪ ।

ଉତ୍ସବ, ବିପଦ, ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ, ଦେଶରେ ବିପ୍ଳବ ସମୟରେ ତଥା ରାଜଦ୍ୱାର ଓ ଶ୍ମଶାନରେ ଯେଉଁ ବନ୍ଧୁ ପାଖରେ ଥାଏ ତାକୁ ପ୍ରକୃତ ବନ୍ଧୁ କୁହାଯାଏ ।

ଋଣଶେଷଶ୍ଚାଗ୍ନିଶେଷୋ ବ୍ୟାଥିଶେଷସ୍ତଥୈବ ଚ

ପୁନଶ୍ଚ ବର୍ଦ୍ଧତେ ଯସ୍ମାତ୍ତସ୍ମାଚ୍ଛେଷଂ ନ ରକ୍ଷୟେତ୍ । ୩୫ ।

ଋଣକୁ ସମ୍ପୁର୍ଣ୍ଣ ପରିଶୋଧ କରିବା ଉଚିତ । ନିଆଁକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଲିଭାଇ ଦେବା ଏବଂ ରୋଗ ମୁକ୍ତ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ । କାରଣ ଋଣ, ଅଗ୍ନି ଓ ବ୍ୟାଧିର ଅବଶେଷ ରହିଲେ ତାହା ପୁଣି ବଢ଼ିଯାଏ ।

ଋଣକର୍ତ୍ତା ପିତା ଶତ୍ରୁଃ ମାତା ଚ ବ୍ୟଭିଚାରିଣୀ

ଭାର୍ଯ୍ୟା ରୂପବତୀ ଶତ୍ରୁଃ ପୁତ୍ରଃ ଶତ୍ରୁରପଣ୍ଡିତଃ । ୩୬

ଋଣ କରିଥିବା ପିତା, ବ୍ୟଭିଚାରିଣୀ ମାଆ, ସୁନ୍ଦରୀ ସ୍ତ୍ରୀ ଓ ମୂର୍ଖ ପୁତ୍ର ଶତ୍ରୁ ରୂପେ ବିବେଚିତ ହୁଅନ୍ତି । କାରଣ ଏମାନେ ସବୁବେଳେ ଜୀବନକୁ ଦୁଃଖିତ, କଳଙ୍କିତ ଓ ଦୁଃସହ କରିଥାନ୍ତି ।

ଏକେନାପି ସୁବୃକ୍ଷେଣ ପୁଷ୍ପିତେନ ସୁଗନ୍ଧିନା

ବାସିତମ୍ ତଦବନଂ ସର୍ବଂ ସୁପୁତ୍ରେଣ କୁଳଂ ଯଥା । ୩୭ ।

ସୁଗନ୍ଧ ପୁଷ୍ପଯୁକ୍ତ ଗୋଟିଏ ବୃକ୍ଷଦ୍ୱାରା ସମଗ୍ର ବନଭୂମି ସୁବାସିତ ହେଲାପରି ଏକମାତ୍ର ସୁପୁତ୍ର ଦ୍ୱାରା କୁଳ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ହେବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ମାତା, ପିତା ତଥା ବଂଶର ଗୌରବ ବୃଦ୍ଧିହୁଏ ।

ଏକେନାପି କୁବୃକ୍ଷେଣ କୋଟରସ୍ଥେନ ବହ୍ନିନା

ଦହ୍ୟତେ ତଦବନଂ କୁପୁତ୍ରେଣ କୁଳଂ ଯଥା । ୩୮ ।

ଗୋଟିଏ ମନ୍ଦ ଗଛର କୋରଡ଼ରେ ଥିବା ଅଗ୍ନିଦ୍ୱାରା ସାରା ବଣ ଭୂଇଁପୋଡ଼ି ପାଉଁଶ ହେବାପରି, ଏକମାତ୍ର କୁପୁତ୍ର ଦ୍ୱାରା ବଂଶର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଧ୍ୱଂସ ହୋଇଯାଏ ।

ଏକାକ୍ଷର ପ୍ରଦାତାରଂ ଯୋଗ ଗୁରୁଂ ନାଭିବିନ୍ଦତେ

ଶ୍ୱାନ ଯୋନିଶତଂ ଭୁକ୍ତା ଚାଣ୍ଡାଳେଷୁ ଅଭିଜାୟତେ । ୩୯ ।

ଗୋଟିଏ ମାତ୍ର ଅକ୍ଷର ଶିକ୍ଷା ଦେଲେ ମଧ୍ୟ ଜଣେ ଗୁରୁ ପଦବାଚ୍ୟ ଅଟେ । ସେପରି ଗୁରୁଙ୍କୁ ଯିଏ ଭକ୍ତି ନକରେ, ସେ ବ୍ୟକ୍ତି ଶହେଥର କୁକୁର ଯୋନିରେ ଜନ୍ମନିଏ ଏବଂ ଘୃଣାର ପାତ୍ର ହୋଇଥାଏ ।

ଏକାହାରେଣ ସନ୍ତୁଷ୍ଟଃ ଷଟକର୍ମ ନିରତ ସ୍ତଦା

ଋତୁ କାଳାଭିଗାମୀ ଚ ସ ବିପ୍ରୋ ଦ୍ୱିଜ ଉଚ୍ୟତେ । ୪୦ ।

ଦିନକୁ ଥରେ ମାତ୍ର ଭୋଜନ କରୁଥିବା, ସର୍ବଦା ନିଜର ଷଡ଼କର୍ମ ଯଥା-ପଠନ, ପାଠନ, ଯଜନ, ଯାଜନ, ଦାନ ଗ୍ରହଣ ଓ ପ୍ରଦାନ କରୁଥିବା ଏବଂ ଋତୁ କାଳରେ ସହବାସ କରୁଥିବା ବ୍ରାହ୍ମଣ ହିଁ ଦ୍ୱିଜ କୁହାଯାଏ ।

ଏକୋଦର ସମୁଦଭୂତା ଏକ ନକ୍ଷତ୍ର ଜାତକାଃ

ନ ଭବନ୍ତି ସମାଃ ଶୀତଳ ଯଥା ବଦରି କଣ୍ଟକାଃ । ୪୧ ।

ସମସ୍ତଙ୍କର ଆଚରଣ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ । ଜଣକର ଆଚରଣ ସହିତ ଅନ୍ୟ ଜଣକର ଆଚରଣ ସମାନ ହୁଏ ନାହିଁ । ଏପରିକି ଗୋଟିଏ ଗର୍ଭରୁ ଓ ଗୋଟିଏ ନକ୍ଷତ୍ରରେ ଜନ୍ମ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଦୁହିଁଙ୍କର ଆଚରଣ ଏକ ହୁଏ ନାହିଁ , ଯେପରି ବରକୋଳି ଗଛରେ ଥିବା କଣ୍ଟାସବୁ ସମାନ ହୋଇନଥାନ୍ତି ।

କିଂ କୁଳେନ ବିଶାଳେନ ଗୁଣହୀନସ୍ତୁ ଯୋ ନରଃ

ଅକୁଳୀନୋଽପି ଶାସ୍ତ୍ରଜ୍ଞୋ ଦୈବ ତେରପି ପୂଜ୍ୟତେ । ୪୨ ।

ଉଚ୍ଚ କୁଳରେ ଜାତ ହୋଇ ଗୁଣହୀନ ହେଲେ ଲାଭ କଣ ? କିନ୍ତୁ ନୀଚ କୁଳରେ ଜନ୍ମ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଗୁଣୀଲୋକକୁ ଦେବତାମାନେବି ପୂଜା କରନ୍ତି ।

କି ଦେଶଂ ଚ କୁବୃତ୍ତିଂ ଚ କୁ ଭାର୍ଯ୍ୟାଂ କୁ ନଦୀ ତଥା

କୁ ଦ୍ରବ୍ୟଂ ଚ କୁଭୋଜ୍ୟଂ ଚ ବର୍ଜୟେତୁ ବିଚକ୍ଷଣଃ । ୪୩ ।

ବୁଦ୍ଧିମାନ ଲୋକେ ମନ୍ଦ ଦେଶ, ମନ୍ଦବୃତ୍ତି, ଦୁଷ୍ଟା ଭାର୍ଯ୍ୟା, କୁ ନଦୀରେ ସ୍ନାନ, କୁତ୍ସିତ ବସ୍ତୁ ଗ୍ରହଣ ଓ ଭୋଜନ ପରିତ୍ୟାମ କରିଥାନ୍ତି । କାରଣ ଏହାଦ୍ୱାରା କେତେବେଳେ ଯେ ପ୍ରାଣ ଯିବ କହିହେବ ନାହିଁ ।

କୋକିଳାନଂ ସ୍ୱରୋ ରୂପଂ ନାରୀରୂପଂ ପତିବ୍ରତା

ବିଦ୍ୟାରୂପଂ କୁରୂପାଣାଂ କ୍ଷମାରୂପଂ ତପସ୍ୱୀନାମ୍ । ୪୪ ।

କୋଇଲି ଅସୁନ୍ଦର ହେଲେବି ସୁମଧୁର ସ୍ୱର ତା’ର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି କରିଥାଏ । ସେହିପରି ପତିବ୍ରତା ଧର୍ମ ନାରୀର, ବିଦ୍ୟା ଅସୁନ୍ଦର ବ୍ୟକ୍ତିର ଏବଂ କ୍ଷମା ଗୁଣ ତପସ୍ୱୀ ମାନଙ୍କର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି କରିଥାଏ । ତେଣୁ ବାହ୍ୟ ରୂପ ମୂଲ୍ୟହୀନ । କାରଣ, ଗୁଣ ହିଁ ବ୍ୟକ୍ତିର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱକୁ ସମୃଦ୍ଧ କରିଥାଏ ।

କଷ୍ଟା ବୃତ୍ତିଃ ପରାଧୀନା କଷ୍ଟୋ ବାସୋ ନିରାଶ୍ରୟଃ

ନିର୍ଦ୍ଧନୋ ବ୍ୟବସାୟଶ୍ଚ ସର୍ବ କଷ୍ଟା ଦରିଦ୍ରତା । ୪୫ ।

ପରାଧିନ ହୋଇ ଜୀବିକା ଅର୍ଜନ କରିବା ଅତ୍ୟନ୍ତ କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ । ନିରାଶ୍ରୟ ହୋଇ ବାସକରିବା କଷ୍ଟକର । ନିର୍ଦ୍ଧନ ବ୍ୟକ୍ତି ପକ୍ଷରେ ବ୍ୟବସାୟ କରିବା ଆହୁରି କଷ୍ଟକର । କିନ୍ତୁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଜୀବନ ସବୁଠାରୁ କଷ୍ଟକର ।

କୋଽତିଭାରଃ ସମର୍ଥାନାଂ କିଂ ଦୂରଂ ବ୍ୟବସାୟିନାମ୍

କୋ ବିଦେଶଃ ପ୍ରବିଦ୍ୟାନାଂ କଃ ପର ପ୍ରିୟବାଦିନାମ୍ । ୪୬ ।

ସାମର୍ଥ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତି ପକ୍ଷରେ ଭାର ଉତ୍ତୋଳନ କଷ୍ଟ ସାଧ୍ୟ ନୁହେଁ । ବ୍ୟବସାୟୀ ପକ୍ଷରେ ଦୂରସ୍ଥାନ କିଛି ନୁହେଁ । ପଣ୍ଡିତ ଲୋକେ ଦେଶ ବିଦେଶରେ ଚଳିବାରେ କଷ୍ଟ ଅନୁଭବ କରନ୍ତି ନାହିଁ । ମଧୁର ଓ ପ୍ରିୟକଥା କହୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ପକ୍ଷରେ କେହି ପରନୁହନ୍ତି ।

କୂପୋଦକଂ ବଟଚ୍ଛାୟା ଶ୍ୟାମ ସ୍ତ୍ରୀ ଚେଷ୍ଟ କାଳୟଃ

ଶୀତକାଳେ ଭବେଦୁଷ୍ଣଂ ଗ୍ରୀଷ୍ଣକାଳେ ଚ ଶୀତଳମ୍ । ୪୭ ।

କୂପଜଳ, ବରଗଛର ଛାଇ, ଯୁବତୀ ସ୍ତ୍ରୀ ଓ ଇଟା ତିଆରି ଘର ଶୀତଳ କାଳରେ ଉଷ୍ଣ ଓ ଗ୍ରୀଷ୍ଣ କାଳରେ ଶୀତଳ ଅନୁଭୂତ ହୁଏ ।

କୁଳଶୀଳଗୁଣୋପେତଃ ସର୍ବଧର୍ମ ପରାୟଣଃ

ପ୍ରବୀଣଃ ପ୍ରେଷଣାଧ୍ୟକ୍ଷୋ ଧର୍ମାଧ୍ୟ ଯୋ ବିଧୀୟତେ । ୪୮ ।

ସବୁଲୋକ ଧର୍ମାଧ୍ୟକ୍ଷ ବା ବିଚାରପତି ହୋଇପାରିବେ ନାହିଁ । ସାଧାରଣ କର୍ମଚାରୀଙ୍କ ତୁଳନାରେ କେତେକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଗୁଣ ଓ ଦକ୍ଷତା ଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ବିଚାରପତି ହେବା ଉଚିତ । ଯେ ବିଚାରପତି ହେବେ ସେ କୁଳୀନ, ସତ୍ ସ୍ୱଭାବ ସମ୍ପନ୍ନ ଗୁଣୀ, ଲୋକଧର୍ମ, ସାମଜ ଧର୍ମ, ବର୍ଣ୍ଣାଶ୍ରମ ପ୍ରଭୃତି ବିଷୟରେ ଅଭିଜ୍ଞ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ ।

କିଂକରିଷ୍ୟତି ବକ୍ତାଚ ଶ୍ରୋତା ଯତ୍ର ନ ବିଦ୍ୟତେ

ନଗ୍ନ-କ୍ଷପଣକେ ଦେଶେ ରଜକଃ କିଂ କରିଷ୍ୟତି । ୪୯ ।

ଯେଉଁଠାରେ ଶ୍ରୋତା ନଥାନ୍ତି ସେଠାରେ ବକ୍ତା ବା କ’ଣ କରିବ । ଯେଉଁ ଦେଶରେ ଲୋକେ ଲଙ୍ଗଳା ସନ୍ୟାସୀ ପରି ଜୀବନଯାପନ କରନ୍ତି ସେଠାରେ ରଜକର ବା ପ୍ରୟୋଜନ କଣ ? ତେଣୁ ଶ୍ରୋତା ବିନା ବକ୍ତା ଓ ବସ୍ତ୍ର ବିନା ରଜକର କୌଣସି ପ୍ରୟୋଜନ ନାହିଁ ।

କିଂ ତୟା ତ୍ରିୟତେ ଧେନ୍ୱା ଯାନ ଦୋଗଧୀ ନା ଗର୍ଭଣୀ

କୋଽର୍ଥଃପୁତ୍ରେଣ ଜାତେନ ଯେ ନ ବିଦ୍ୱାନ ନ ଭକ୍ତିମାନ୍ । ୫୦ ।

ଦୁଗ୍‍ଧ ପ୍ରଦାନ କରିପାରୁ ନଥିବା ଓ ଗର୍ଭ ଧାରଣ କରିପାରୁ ନଥିବା ଗାଈରେ କି ପ୍ରୟୋଜନ-? ଯେଉଁ ପୁତ୍ର ଭକ୍ତିଭାବହୀନ ସେପରି ପୁତ୍ରର ଜନ୍ମ ହେବାରେ କି ଲାଭ ?

କାମଧେନୁ ଗୁଣା ବିଦ୍ୟା ହ୍ୟକାଳେ ଫଳଦାୟିନୀ

ପ୍ରବାସେ ମାତୃ ସଦୃଶୀ ବିଦ୍ୟା ଗୁପ୍ତଂ ଧନଂ ସ୍ମୃତମ୍ । ୫୧ ।

କାମଧେନୁ ସକଳ ଅଭୀଷ୍ଟ ପୂରଣ କରିବା ପରି ବିଦ୍ୟା ସବୁକିଛି ଲାଭ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ବିଦେଶରେ ଥିବା ସମୟରେ ବିଦ୍ୟା ମାତାପରି ସହାୟ ହୁଏ । ତେମୁ ବିଦ୍ୟା ଗୁପ୍ତଧନ ଅଟେ ।

କାଳଃ ପଚତି ଭୂତାନି କାଳଃ ସଂହରତେ ପ୍ରଜାଃ

କାଳଃ ସୁପ୍ତେଷୁ ଜାଗର୍ତ୍ତି କାଳୋହି ଦୁରତି କ୍ରମଃ । ୫୨ ।

କାଳ ସର୍ବଶକ୍ତି ମାନ । ସଂସାରର ସମସ୍ତ ବସ୍ତୁକୁ, ସେ କବଳିତ କରେ । କାଳ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କୁ ବିନାଶ କରେ । କାଳ ସର୍ବଦା ଜାଗ୍ରତଥାଏ, ଏପରିକି ସମସ୍ତେ ସମୟରେ ମଧ୍ୟ କାଳକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରିଣ କରିବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ ।

କବୟଃ କିଂ ନ ପଶ୍ୟନ୍ତି କିଂ ନ କୁର୍ବନ୍ତି ଯୋଷିତଃ

ମଦ୍ୟାପାଃ କିଂ ନ ଜଶ୍ପନ୍ତି କିଂ ଖାଦନ୍ତି ବାୟସାଃ । ୫୩ ।

କବିମାନେ କଣ ନ ଦେଖନ୍ତି, ନାରୀମାନେ କଣ ବା ନକରି ପାରନ୍ତି । ମଦ୍ୟପମାନଙ୍କ କଥାରେ ଶାଳୀନତା ନଥାଏ । ସେମାନେ ମନଇଛା ଗପି ଚାଲନ୍ତି । କୂଆମାନେ ସବୁକିଛି ଖାଇଥାନ୍ତି ।

କାମକ୍ରୋଧୌ ତତା ଲୋଭଂ ସ୍ୱାଦୁ ଶୃଙ୍ଖାର କୌତୁକେ

ଅତିନିଦ୍ରାତି ସେବେଚ ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀ ହ୍ୟଷ୍ଟ ବର୍ଜୟେତ୍ । ୫୪ ।

କାମ, କ୍ରୋଧ, ଲୋଭ, ସାଦିଷ୍ଟ ପଦାର୍ଥ ଖାଇବାର ଇଚ୍ଛା, ଶୃଙ୍ଖାର, କୌତୁକ, ଅତିନିଦ୍ରା ଓ ତୋଷାମଦ-ଏହି ଅଷ୍ଟ କାର୍ଯ୍ୟ ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀମାନେ ବର୍ଜନ କରିବା ଉଚିତ ।

ଖନିତ୍ୱା ହି ଖନିତ୍ରେଣ ଭୂତଳେ ବାରି ବିନ୍ଦତି

ତଥା ଗୁରୁଗତାଂ ବିଦ୍ୟାଂ ଶୁଶ୍ରୁଷୁଃ ଅଧିଗଚ୍ଛତି । ୫୫ ।

ଖଣତି ବା ଶାବଳରେ ମାଟି ଖୋଳିଲେ ମନୁଷ୍ୟ ଜଳସ୍ତର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯାଇପାରେ । ଅର୍ଥାତ୍ ମଣିଷ ମାଟିଖୋଳି ଯେତେବେଳେ ପାଣି ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ତା’କୁ ବ୍ୟବହାର କରିପାରେ । ସେହିପରି ଗୁରୁସେବା ଶିକ୍ଷା ସହିତ ମିଳିତ ହେଲେ ଶିଷ୍ୟ ପ୍ରକୃତ ଜ୍ଞାନ ଲାଭ କରିପାରେ ।

ଗତେ ଶୋକେନ କର୍ତ୍ତବ୍ୟୋ ଭବିଷ୍ୟଂ ନୌବ ଚିନ୍ତୟେତେ

ବର୍ତ୍ତମାନେନ କାଳେନ ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ୍ତେ ବିଚକ୍ଷଣାଃ । ୫୬ ।

ବିଜ୍ଞଲୋକେ ସର୍ବଦା ବର୍ତ୍ତମାନ କାଳର ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ଦୃଷ୍ଟିଦେଇ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କ ମତରେ ଗତକଥା ଭାବି ଦୁଃଖ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ କି ଭବିଷ୍ୟତ କଥା ଅଯଥା ଚିନ୍ତାକରି ସମୟ ନଷ୍ଟ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ।

ଗୁରୁଃ ଅଗ୍ନିଃ ଦ୍ୱିଜାତୀନାଂ ବର୍ଣ୍ଣାନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଗୁରୁଃ

ପତିରେକୋ ଗୁରୁଃ ସ୍ତ୍ରୀଣାଂ ସର୍ବସ୍ୟାଭ୍ୟା ଗତୋ ଗୁରୁଃ । ୫୭ ।

ବ୍ରାହ୍ମଣର ଗୁରୁ ଅଗ୍ନି, ସମସ୍ତ ଜାତିର ଗୁରୁ ବ୍ରାହ୍ମଣ, ନାରୀର ଗୁରୁ ତାର ସ୍ୱାମୀ ଓ ଅତିଥି ସମସ୍ତଙ୍କର ଗୁରୁ ଅଟନ୍ତି ।

ଗୁଣୋ ଭୂଷୟତେ ରୂପଂ ଶୀଳଂ ଭୂଷୟତେ କୁଳମ୍

ସିଦ୍ଧିର୍ଭୂଷୟତେ ବିଦ୍ୟା ଭୋଗୋ ଭୂଷୟତେ ଧନମ୍ । ୫୮ ।

ଗୁଣ ରୂପର ମର୍ଯ୍ୟଦା ବଢ଼ାଏ, ସ୍ୱଭାବ ବଂଶର କୀର୍ତ୍ତି ସିଦ୍ଧିଦ୍ୱାର ବିଦ୍ୟାର ମହତ୍ତ୍ୱ ଓ ଭୋଗ ଦ୍ୱାରା ଧନର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥାଏ ।

ଗୂଢ଼ଂ ମୈଥୁନଧର୍ମଂ ଚ କାଳେ କାଳେ ସଂଗ୍ରହମ

ଅପ୍ରମାଦମନାଳସ୍ୟଂ ଚତୁଃ ଶିକ୍ଷେଚ୍ଚ ବାୟସାତ୍ । ୫୯ ।

କାକଠାରୁ ଚାରୋଟି ଗୁଣ ଶିଖିବାର ଅଛି । ତାହାହେଲା, ଗୋପନରେ ସହବାସ, ସର୍ବଦା ସଞ୍ଚୟ ମନେବୃତ୍ତି, ସର୍ବଦା ସତର୍କ ରହିବା ଓ ଆଳସ୍ୟ ପରିତ୍ୟାଗ ।

ଗୃହାସକ୍ତସ୍ୟ ନୋ ବିଦ୍ୟା ନୋ ଦୟା ମାଂସ ଭୋଜିନଃ

ଦ୍ରବ୍ୟ ଲୁବ୍‍ଧସ୍ୟ ନୋ ସତ୍ୟଂ ସ୍ତ୍ରୈଣସ୍ୟ ନ ପବିତ୍ରତା । ୬୦ ।

ସର୍ବଦା ଗୃହପ୍ରତି ଆକୃଷ୍ଟ ବ୍ୟକ୍ତିଠାରେ ବିଦ୍ୟା, ମାଂସ ଖାଉଥିବା ଲୋକଠାରେ ଦୟା, ଲୋଭି ପକ୍ଷରେ ସତ୍ୟ କହିବା ଓ କାମୁକ ବ୍ୟକ୍ତିଠାରେ ପବିତ୍ରତା ଦେଖାଯାଏ ନାହିଁ ।

ଘୃତକୁମ୍ଭ ସମା ନାରୀ ତପ୍ତାଙ୍ଗାର ସମଃ ପୁମାନ୍

ତସ୍ମାତ୍ ଘୃତମ୍ ଚ ବହ୍ନିଂ ଚ ନୈକତ୍ର ସ୍ଥାପୟେଦ୍ ବୁଧଃ । ୬୧ ।

ନାରୀକୁ ଘୃତପୂର୍ଣ୍ଣ କୁମ୍ଭ ଓ ପୁରୁଷକୁ ଜଳନ୍ତା ଅଙ୍ଗାର ସହ ତୁଳନା କରାଯାଏ । ଘିଅକୁ ନିଆଁ ପାଖରେ ରଖିଲେ ତାହା ତରଳିଯାଏ । ତେଣୁ ନାରୀ ଓ ପୁରୁଷକୁ ଏକତ୍ର ଏବଂ ଏକାନ୍ତରେ ରଖିବା ଅନୁଚିତ୍ ।

ଚଳତ୍ୟେଜେନ ପାଦେନ ତିଷ୍ଠ ତ୍ୟେକେନ ବୁଦ୍ଧିମାନ୍

ମା ସମୀକ୍ଷ୍ୟ ପରଂ ସ୍ଥାନଂ ପୂର୍ବମାୟତନଂ ତ୍ୟଜେତ୍ । ୬୨ ।

ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ ବ୍ୟକ୍ତି ଗୋଟିଏ ପାଦ ପୂର୍ବସ୍ଥାନରେ ରଖି ଅନ୍ୟ ପାଦଟିକୁ ଆଗକୁ ବଢ଼ାଇଥାଏ । ସେହିପରି ଅନ୍ୟ ଆଶ୍ରୟ ସ୍ଥାନ ନଦେଖି ପୂର୍ବ ଆଶ୍ରିତ ସ୍ଥାନକୁ ତ୍ୟାଗ କରିବା ଅନୁଚିତ୍ ଯେ ଏପରି କରେ ସେ ନିଶ୍ଚିତ ସମସ୍ୟାର ସମ୍ମିଖୀନ ହୁଏ ।

ଚିନ୍ତାଜ୍ୱରୋ ମନୁଷ୍ୟାଣାଂ ବସ୍ତ୍ରାଣାମା ତପୋ ଜ୍ୱରଃ

ଅସୌଭାଗ୍ୟ ଜ୍ୱରଃ ସ୍ତ୍ରୀଣାଂ ଅଶ୍ୱାନାଂ ବନ୍ଧନଂ ଜ୍ୱରଃ । ୬୩ ।

ମଣିଷର ଚିନ୍ତା, ବସ୍ତ୍ରର ଖରା, ନାରୀର ବୈଧବ୍ୟ ଓ ଅଶ୍ୱର ବନ୍ଧନକୁ ଜ୍ୱର ସହିତ ତୁଳନା କରାଯାଏ । କାରଣ ଚିନ୍ତାଦ୍ୱାରା ମଣିଷର, ଖରାଦ୍ୱାରା ବସ୍ତ୍ରର, ସ୍ୱାମୀର ମୃତ୍ୟୁ ଦ୍ୱାରା ନାରୀର ଓ ବନ୍ଧନ ଦ୍ୱାରା ଅଶ୍ୱର କ୍ଷତି ଘଟିଥାଏ ।

ଜୀର୍ଣ୍ଣମନ୍ନଂ ପ୍ରଶଂସନ୍ତି ଭାର୍ଯ୍ୟାଂ ଚ ଗତ ଯୌବନମ୍

ରଣାତ୍ ପ୍ରତ୍ୟାଗତଂ ଶୂରଂ ଶସ୍ୟଂ ଚ ଗୃହମାଗତମ୍ । ୬୪ ।

ଭୋଜନ ପରେ ଯେଉଁ ଅନ୍ନ ସହଜରେ ହଜମ ହୁଏ ଲୋକେ ତାକୁ ଉତ୍ତମ ଅନ୍ନ କହି ପ୍ରଶଂସା କରିଥାନ୍ତି । ସେହିପରି ଯୌବନ ଅତିକ୍ରମ କରିଥିବା ପତ୍ନୀ, ଯୁଦ୍ଧରେ ବିଜୟୀ ହୋଇ ଫେରିଥିବା ବୀର ଓ କୃଷି, କ୍ଷେତ୍ରରୁ ଆସି ଘରେ ସୁରକ୍ଷିତ ହୋଇ ପାରିଥିବା ଶସ୍ୟଙ୍କୁ ସମସ୍ତେ ପ୍ରଶଂସା କରିଥାନ୍ତି ।

ଜନୟନ୍ତ୍ୟର୍ଜନେ ଦୁଃଖଂ ତାପୟନ୍ତି ବିପତ୍ତିଷୁ

ମୋହୟନ୍ତି ଚ ସମ୍ପତ୍ତୌ କଥମର୍ଥାଃ ସୁଖା ବହାଃ । ୬୫ ।

ଧନ ଅର୍ଜନ ପାଇଁ ଅନେକ ଦୁଃଖ ସହିବାକୁ ପଡ଼େ । ଧନ କ୍ଷୟ ହେଲେ ମନରେ ତତୋଽଧିକ ଦୁଃଖ ଜାତ ହୁଏ । ଧନର ମାତ୍ରା ଅଧିକ ହେଲେ ମନରେ ଗର୍ବ ଆସେ । ତେଣୁ ଯାହାକୁ ପାଇବାରେ, ସଂଞ୍ଚୟ କରିବାରେ ଓ ହରାଇବାରେ ଦୁଃଖ ସହିବାକୁ ପଡ଼େ, ସେହି ଅର୍ଥରୁ କେବେହେଲେ ସୁଖ ମିଳେ ନାହିଁ ।

ଜଳବିନ୍ଦୁ ନିପାତେନ କ୍ରମଶଃ ପୂର୍ଯ୍ୟତେ ଘଟଃ

ସହେତୁଃ ସର୍ବବିଦ୍ୟାନାଂ ଧର୍ମସ୍ୟଚ ଧନସ୍ୟ ଚ । ୬୬ ।

ବିନ୍ଦୁ ବିନ୍ଦୁ ଜଳ ସଞ୍ଚିତ ହୋଇ କଳସୀଟି ଜଳପୂର୍ଣ୍ଣ ହୁଏ । ସେହିପରି ସମସ୍ତ ବିଦ୍ୟା, ଧର୍ମ ଓ ଧନ ସଞ୍ଚୟ କଲେ ମଣିଷ ଦିନେ ପୂର୍ଣ୍ଣତା ହାସଲ କରିଥାଏ ।

ଜଳେ ତୈଳଂ ଖଳେ ଗୃହ୍ୟଂ ପାତ୍ରେ ଦାନଂ ମନାଗପି

ପ୍ରାଜ୍ଞେ ଶାସ୍ତ୍ରଂ ସ୍ୱୟଂ ଯାତି ବିସ୍ତାରଂ ବସ୍ତୁ ଶକ୍ତିତଃ । ୬୭ ।

ଜଳରେ ଅଳ୍ପ ଟିକିଏ ତେଲ ପକାଇଲେ ତାହା ଆପେ ଆପେ ବିସ୍ତାର

ଲାଭ କରେ-। ସେହିପରି ଦୁଷ୍ଟ ଲୋକକୁ କୌଣସି ଗୁପ୍ତ କଥା କହିଲେ, ସତ୍ପାତ୍ରରେ ଦାନ ଦେଲେ ଓ ବୁଦ୍ଧିମାନ ଲୋକକୁ ଜ୍ଞାନ ବିତରଣ କହିଲେ କଲେ ଆପେ ଆପେ ପ୍ରସାରିତ

ହୋଇଥାଏ ।

ଜନିତା ଚୋପନେତା ଚ ଯସ୍ତୁ ବିଦ୍ୟାଂ ପ୍ରଯଚ୍ଛତି

ଅନ୍ନଦାତା ଭୟତ୍ରାଣ ପଞ୍ଚୈତେ ପିତରଃ ସ୍ମୃତଃ । ୬୮ ।

ଜନ୍ମଦାତା, ଗୁରୁ, ଆଚାର୍ଯ୍ୟ, ଅନ୍ନଦାତା ଓ ଭୟରୁ ରକ୍ଷା କରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ପିତା କୁହାଯାଏ ।

ଜାନୀୟାତ୍ ପ୍ରେଷଣେ ଭୃତ୍ୟାନ୍ ବାନ୍ଧବାନ୍ ବ୍ୟସନାଗମେ

ମିତ୍ରଂ ଚାପଦିକାଳେ ଚଭାର୍ଯ୍ୟାଂ ଚ ବିଭବକ୍ଷୟେ । ୬୯ ।

ଭୃତ୍ୟକୁ କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିଯୁକ୍ତ କରି ତାର ନିଷ୍ଠାପରତା ଜାଣିବା ଉଚିତ୍ । ବନ୍ଧୁମାନଙ୍କୁ ଦୁଃଖ ସମୟରେ, ମିତ୍ରକୁ ବିପଦବେଳେ ଓ ପତ୍ନୀକୁ ସଂପଦ ନାଶ ସମୟରେ ଜାଣିବା ଉଚିତ ।

ତ୍ୟଜେଦେକଂ କୁଳସ୍ୟାର୍ଥେ ଗ୍ରାମସ୍ୟାର୍ଥେ କୁଳଂ ତ୍ୟଜେତ୍

ଗ୍ରାମଂ ଜନପଦସମ୍ୟାର୍ଥେ ଆତ୍ମାର୍ଥେ ପୃଥିବୀ ତ୍ୟଜେତ୍ । ୭୦ ।

କୁଳ ରକ୍ଷା ପାଇଁ ଜଣକୁ ଓ ଗ୍ରାମ ପାଇଁ କୁଳକୁ ତ୍ୟାଗ କରିବା ଉଚିତ । ସେହପରି ଦେଶର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ଗ୍ରାମକୁ ଓ ଆତ୍ମ ରକ୍ଷାପାଇଁ ପୃଥିବୀକୁ ତ୍ୟାଗ କରିବା ଉଚିତ ।

ତସ୍କରସ୍ୟ କୁତୋ ଧର୍ମୋ ଦୁର୍ଜ୍ଜନସ୍ୟ କୁତଃ କ୍ଷମା

ବେଶ୍ୟାନାଂ ଚ କୁତଃ ସ୍ନେହଃ କୁତଃ ସତ୍ୟଂ ଚ କାମିନାମ । ୭୧ ।

ଚୋରଠାରେ ଦୟା ଧର୍ମ କିଛି ନଥାଏ । ଦୁଷ୍ଟ ଲୋକ କାହାକୁ କ୍ଷମା ଦିଏ ନାହିଁ । ବେଶ୍ୟାଠାରେ ସ୍ନେହ ନଥାଏ କି କାମାତୁର ଲୋକ କଥାରେ କିଛି ସତ ନଥାଏ ।

ତୁଷ୍ୟନ୍ତି ଭୋଜନୈର୍ବିପ୍ରା ମୟୂରାଃ ଘନ ଗର୍ଜିତୈଃ

ସାଧବଃ ପରସଂପତ୍ତୌ ଖଳାଃ ପରବିପତ୍ତିଷୁ । ୭୨ ।

ଭୋଜନ ଦ୍ୱାରା ବ୍ରାହ୍ମଣମାନେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୁଅନ୍ତି । ମୟୂରମାନେ ମେଘ ଗର୍ଜନ ଶୁଣିଲେ, ସାଧୁମାନେ ଅନ୍ୟର ସମ୍ପଦ ଦର୍ଶନରେ ଓ ଖଳ ଲୋକମାନେ ପରର ବିପଦରେ ଆନନ୍ଦିତ ହୁଅନ୍ତି ।

ତକ୍ଷକସ୍ୟ ବିଷଂଦନ୍ତେ ମକ୍ଷିକାସ୍ତୁ ମସ୍ତକେ

ବୃଶ୍ଚିକସ୍ୟ ବିଷଂ ପୁଚ୍ଛେ ସର୍ବାଙ୍ଗେ ଦୁର୍ଜନେ ବିଷମ୍ । ୭୩ ।

ସାପର ବିଷ ତାର ଦାନ୍ତରେ ଥାଏ । ମାଛିର ବିଷ ତାର ମସ୍ତକରେ ଥାଏ । ବିଛାର ବିଷ ଲାଙ୍ଗୁଡ଼ରେ ଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଦୁର୍ଜନର ବିଷ ତା’ର ସର୍ବଙ୍ଗାରେ ଥାଏ ।

ତୃଣ ବ୍ରହ୍ମବିଦଃ ସ୍ୱର୍ଗଃ ତୃଣଂ ଶୂରସ୍ୟ ଜୀବିତମ୍

ଜିତାକ୍ଷସ୍ୟ ତୃଣଂ ନାରୀ ନିସ୍ପୃହସ୍ୟ ତୃଣଂ ଜଗତ୍ । ୭୪ ।

ବ୍ରହ୍ମଜ୍ଞାନୀ ପାଇଁ ସ୍ୱର୍ଗସୁଖ, ବୀର ପାଇଁ ଜୀବନ, ଜିତେନ୍ଦ୍ରିୟ ପାଇଁ ନାରୀ ଓ ଅଭିଳାଷ ନଥିବା ଲୋକପାଇଁ ସଂସାର ତୁଚ୍ଛ ଅଟେ । ଯେ ପ୍ରକୃତରେ ବ୍ରହ୍ମଜ୍ଞାନୀ ସ୍ୱର୍ଗସୁଖ ବା ତା’ର କଣ ଆବଶ୍ୟକ-। ବୀର ନିକଟରେ ତା’ର ଜୀବନ ମୂଲ୍ୟହୀନ । ଯେ ବୀର ସେ ମାରେ ଅବା ମରେ । ଆପଣାର ଜୀବନ ପାଇଁ ଶତ୍ରୁର ଶରଣାପନ୍ନ ହୁଏନାହିଁ । ଇନ୍ଦ୍ରିୟଗଣକୁ ଜୟ କରିଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ନାରୀର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ

ଆକର୍ଷଣ କରିପାରେ ନାହିଁ। ସେହିପରି କାମନା ରହିତ ବ୍ୟକ୍ତି ପାଇଁ ସଂସାର ମୂଲ୍ୟହୀନ ଅଟେ ।

ତାବଦ୍ ଭୟେଷୁ ଭେତବ୍ୟଂ ଯାବଦ୍ ଭୟମନାଗତମ୍

ଆଗତଂ ତୁ ଭୟଂ ବୀକ୍ଷ୍ୟ ପ୍ରହର୍ତ୍ତବ୍ୟମତୀଙ୍କୟା । ୭୫ ।

ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଭୟ ଆସିନାହିଁ ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମନୁଷ୍ୟ ଭୟର ଭୟାବହତାକୁ ବିଚାର କରିବା ଉଚିତ । କିନ୍ତୁ ଭୟାନକ ପରିସ୍ଥିତି ସୃଷ୍ଟି ହେଲେ କାତର ନହୋଇ ସାହାସର ସହିତ ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବା ଉଚିତ୍ ।

ତ୍ୟଜ ଦୁର୍ଜନ ସଂସର୍ଗଂ ଭଜ ସାଧୁ ସମାଗମମ୍

କୁରୁ ପୁଣ୍ୟମ୍ ହୋରାତ୍ରମ ସ୍ଥିର ନିତ୍ୟମନିତ୍ୟତଃ । ୭୬ ।

ଖଳ ଲୋକମାନଙ୍କର ସଙ୍ଗ ତ୍ୟାଗ କରିବା ଉଚିତ । ସାଧୁ ଲୋକମାନଙ୍କ ସହିତ ସମ୍ପର୍କ ରଖିବା ଉଚିତ । ଦିନରାତି ପୁଣ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଉଚିତ । ଅନିତ୍ୟ ସଂସାରରେ ରହି ସର୍ବଦା ନିତ୍ୟ ଅର୍ଥାତ୍ ଯାହା ଶାଶ୍ୱତ ବା ଚିରନ୍ତନ ସେହି ବିଷୟ ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନଦେବା ଉଚିତ ।

ଦୂରତଃ ଶୋଭତେ ମୂର୍ଖୋ ଲମ୍ୱଶାଚପଚାବୃତଃ

ତାବଜ ଶୋଭତେ ମୂର୍ଖୋ ଯାବତ୍ କିଞ୍ଚିନ୍ନ ଭାଷାତେ । ୭୭ ।

ମୂଲ୍ୟବାନ ବେଶ ପୋଷାକରେ ଆବୃତ୍ତ ମୂର୍ଖ ଦୂରରୁ ସୁନ୍ଦର ଦେଖାଯାଏ । କିନ୍ତୁ ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେ କଥାବାର୍ତ୍ତା କରିନଥାଏ ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶୋଭା ପାଉଥାଏ । ମାତ୍ର କହିବାକୁ ଆରମ୍ଭ କଲେ ତାର ମୂର୍ଖତା ଜଣାପଡ଼େ ଓ ସେ ନିନ୍ଦିତ ହୁଏ ।

ପୁର୍ଜ୍ଜନଃ ପ୍ରିୟବାଦୀ ଚ ନୈବ ବିଶ୍ୱାସ କାରଣମ୍

ମଧୁ ତିଷ୍ଠତି ଜହ୍ୱାଗ୍ରେ ହୃଦୟେ ତୁ ହଳାହଳମ୍ । ୭୮ ।

ଦୁଷ୍ଟଲୋକ ଯେତେ ପ୍ରିୟ କଥା କହିଲେ ମଧ୍ୟ ତାକୁ ବିଶ୍ୱାସ କରିବା ଅନୁଚିତ । କାରଣ ତାର ତୁଣ୍ଡରେ ମହୁ ଥିବା ବେଳେ ହୃଦୟ ହଳାହଳ ବିଷରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ଥାଏ । ସେ ଦୁଃଖ ସମୟରେ ମଧୁର କଥା କହି ମନ ତୋଷିନିଏ ସିନା କିନ୍ତୁ କପଟରେ ସର୍ବନାଶ କରେ ।

ଦୁର୍ଜ୍ଜନ ପରିବର୍ତ୍ତବ୍ୟୋ ବିଦ୍ୟୟାଳଂ କୁତୋଽପିସନ୍

ମଣିନା ଭୂଷିତଃ ସର୍ପଃ କିମସୌ ନ ଭୟଙ୍କରଃ । ୭୯ ।

ବିଦ୍ୟାରେ ମଣ୍ଡିତ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଯେ ଦୁଷ୍ଟ ସର୍ବଦା ତା’ର ସଙ୍ଗ ପରାତ୍ୟାଗ କରିବା ଉଚିତ-। ମୂଲ୍ୟବାନ ମଣିରେ ଭୂଷିତ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ବିଷଧର ସର୍ପ ଭୟଙ୍କର ନୁହେଁକି ? ତେଣୁ ମଣିରେ ଭୂଷିତ ସର୍ପ ପରି ପଣ୍ଡିତ ଦୁର୍ଜ୍ଜନଠାରୁ ଦୂରରେ ରହିବା ବୁଦ୍ଧିମାନର କାମ ।

ଦୁଷ୍ଟା ଭାର୍ଯ୍ୟା ଶଠଂ ମିତ୍ରଂ ଭୃତ୍ୟଶ୍ଚ ଉତ୍ତର ଦାୟଜଃ

ସସର୍ପେ ଚ ଗୃହେ ବାସୋ ମତ୍ୟୁରେବ ନ ସଂଶୟଃ । ୮୦ ।

ଭାର୍ଯ୍ୟା ଯାହାର ଦୁଶ୍ଚରିତ୍ରା, ମିତ୍ର ଯାହାର ପ୍ରବଞ୍ଚକ, ମୃତ୍ୟୁ ଯାହାର ଉତ୍ତରଦାୟୀ, ସାପଥିବା ପରେ ଯେ ବାସକରେ, ତା’ର ଅକାଳ ମୃତ୍ୟୁ ହେବାରେ ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ ।

ଦୁର୍ଲ୍ଲଭଂ ପ୍ରକୃତଂ ବାକ୍ୟଂ ଦୁର୍ଲ୍ଲଭଃ କ୍ଷେମକୃତ ସୁତଃ

ଦୁର୍ଲ୍ଲଭା ସଦୃଶୀ ଭାର୍ଯ୍ୟା ଦୁର୍ଲ୍ଲଭଃ ସ୍ୱଜନପ୍ରିୟଃ । ୮୧ ।

ସଂସାରରେ ସତ୍ୟ ଓ ପ୍ରିୟକଥା ଦୁର୍ଲ୍ଲଭ । ମଙ୍ଗଳକାରୀ ଗୁଣବାନ୍ ପୁତ୍ର ମଧ୍ୟ ଦୁର୍ଲ୍ଲଭ । ଆପଣା ସମ୍ମାନ ଭାର୍ଯ୍ୟା ପାଇବା ଯେପରି ଦୁର୍ଲ୍ଲଭ । ସେହିପରି ଆତ୍ମୀୟ ସ୍ୱଜନ, ହିତାକାଂକ୍ଷୀ ବନ୍ଧୁ ପାଇବା ମଧ୍ୟ କଷ୍ଟକର । ତେଣୁ ପ୍ରିୟ ଓ ସତ୍ୟ କଥା, ଗୁଣବାନ ପୁତ୍ର, ନିଜ ସଦୃଶ ପତ୍ନୀ ଓ ହିତାକାଂକ୍ଷୀ ବନ୍ଧୁ ପ୍ରାୟ ଦୁର୍ଲ୍ଲଭ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

ଦୁର୍ବଳସ୍ୟ ବଳଂ ରାଜା ବାଳାନାଂ ରୋଦନଂ ବଳମ୍

ବଳଂ ମୂର୍ଖସ୍ୟ ମୌନିତ୍ୱଂ ଚୌରାଣାମ ଅନୃତଂ ବଳମ୍ । ୮୨ ।

ଦୁର୍ବଳର ବଳରାଜା, ବାଳକ ମାନଙ୍କର ବଳ କ୍ରନ୍ଦନ, ମୌନ ମୂର୍ଖର ବଳ ଓ ମିଛ କହିବା ହେଉଛି ଚୋର ମାନଙ୍କର ବଳ । ଦୁର୍ବଳକୁ ରାଜାହିଁ ରକ୍ଷା କରନ୍ତି । ଶିଶୁ କାନ୍ଦି କାନ୍ଦି ନିଜର ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରେ । ମୂର୍ଖ ନୀରବ ରହି ଓ ଚୋର ମିଛ କହି ନିଜକୁ ରକ୍ଷା କରିଥାନ୍ତି ।

ଦାତୁତ୍ୱଂ ପ୍ରିୟବକ୍ତୃତ୍ୱଂ ଧୀରତ୍ୱଂ ଉଚିତଜ୍ଞତା

ଅଭ୍ୟାସେନ ନ ଲଭ୍ୟନ୍ତେ ଚତ୍ୱାରଃ ସହଜଗୁଣାଃ । ୮୩ ।

ଅଭ୍ୟାସ ଦ୍ୱାରା ଦାନଶୀଳ ହେବା, ପ୍ରିୟକଥା କହିବା, ଧୀର ସ୍ୱଭାବର ହେବା ଓ ଉଚିତ ଅବସ୍ଥା ବିଚାର କରିବା ଆଦି ଗୁଣ ହୁଏ ନାହି । କାରଣ ଏଗୁଡ଼ିକ ମଣିଷର ସହଜାତ ଗୁଣ, ଜନ୍ମ ସମୟରୁ ହିଁ ସ୍ଥିର ହୋଇଥାନ୍ତି ।

ଦେବଦ୍ରବ୍ୟଂ ଗୁରୁଦ୍ରବ୍ୟଂ ପରଦାରାଭିମର୍ଶନମ୍

ନିର୍ବାହଃ ସର୍ବଭୂତେଷୁ ବିପ୍ରଶ୍ଚାଣ୍ଡାଳ ଉଚ୍ୟତେ । ୮୪ ।

ଦେବଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ଗୁରୁଙ୍କର ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ଯେ ଗ୍ରହଣ କରେ, ପର ସ୍ତ୍ରୀକୁ ଉପଭୋଗ କରେ ଓ ସ୍ଥାନ, କାଳ, ପାତ୍ରର ବିଚାର ନରଖି ଜୀବିକା ଅର୍ଜନ କରେ ସେପରି ବ୍ରାହ୍ମଣକୁ ଚାଣ୍ଡାଳ କୁହାଯାଏ ।

ଦୂରାଗତଂ ପଥିଶ୍ରାନ୍ତଂ ବୃଥା ଚ ଗୃହମାଗତମ୍

ଅନର୍ଚ୍ଚୟିତ୍ୱା ଯୋ ଭୂ ଙଂ କ୍ତେ ସ ବୈ ଚାଣ୍ଡାଳ ଉଚ୍ୟତେ । ୮୫ ।

ନାରୀ ଓ ରାଜକର୍ମଚାରୀଙ୍କୁ କେବେହେଲେ ବିଶ୍ୱାସ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ।

ନ ଚ ବିଦ୍ୟା ସମୋ ବନ୍ଧୁଃ ନ ଚ ବ୍ୟାଧି ସମୋରିପୁଃ ।

ନ ଚାପତ୍ୟସମଃ ସ୍ନେହୋ ନ ଚ ଦୈବାତ୍ ପରଂ ବଳମ୍ । ୯୪ ।

ବିଦ୍ୟା ପରି ବନ୍ଧୁ କିମ୍ବା ରୋଗ ପରି ଶତ୍ରୁ ଏ ଦୁନିଆରେ କେହି ନାହିଁ । ପୁତ୍ର ସ୍ନେହଠାରୁ ବଳି ସ୍ନେହ କିଛି ନାହିଁ କି ଦୈବ ବଳଠାରୁ ବଳି ବଳବାନ୍ ଆଉ କେହି ନାହାଁନ୍ତି ।

ନଦୀକୂଳେ ଚ ଯେ ବୃକ୍ଷାଃ ପରହସ୍ଥଂ ଗତଂ ଧନମ୍

କାର୍ଯ୍ୟଂ ସ୍ତ୍ରୀ ଗୋଚରଂ ଯସ୍ୟ ସର୍ବଂ ଚ ବିଶଳଂ ଭବେତ୍ । ୯୫ ।

ନଦୀ କୂଳରେ ଥିବା ଗଛ ଯେ କୌଣସି ସମୟରେ ନଷ୍ଟ ହୋଇ ଯାଇପାରେ । ପର ହାତରେ ଥିବା ଧନ କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟରେ ଲାଗେ ନାହିଁ । କରିବାକୁ ଥିବା କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟ ସଂପର୍କରେ ଯଦି ସ୍ତ୍ରୀଲୋକମାନେ ଜାଣି ପାରନ୍ତି ତେବେ ସେ କାର୍ଯ୍ୟ ବିଫଳ ହୁଏ । କାରଣ ସେମାନେ ତାହାକୁ ଅନ୍ୟ ଆଗରେ ପ୍ରକାଶ କରି ଦେଇଥାନ୍ତି ।

ନାରୀକେଳ ସମାକାରା ଦୃଶ୍ୟନ୍ତେ ହି ସୁହୃଜ୍ଜନାଃ

ଅନ୍ୟେ ବଦରିକାକାରା ବହିରେବ ମନୋହରାଃ । ୯୬ ।

ପ୍ରକୃତ ବନ୍ଧୁମାନେ ନଡ଼ିଆ ପରି ବାହାରକୁ କଠୋର ଦେଖାଗଲେ ମଧ୍ୟ ସେମାନଙ୍କର ଅନ୍ତର କୋମଳ ହୋଇଥାଏ, କିନ୍ତୁ ଦୁଷ୍ଟମାନେ ବାହାରକୁ ବରକୋଳି ପରି ସୁନ୍ଦର ଓ କୋମଳ ଦେଖାଗଲେ ମଧ୍ୟ ସେମାନଙ୍କର ହୃଦୟ ଅତି କଠୋର ହୋଇଥାଏ ।

ନାସ୍ତି ବିଦ୍ୟାସମୋ ବନ୍ଧୁଃ ନାସ୍ତି ସତ୍ୟ ସମଂତପଃ

ନାସ୍ତି ରୋଗ ସମଂ ଦୁଃଖଂ ନାସ୍ତି ତ୍ୟାଗ ସମଂ ସୁଖମ୍ । ୯୭ ।

ବିଦ୍ୟାଠାରୁ ବଳି ଉପକାରୀ ବନ୍ଧୁ ନାହିଁ । ସତ୍ୟଠାରୁ ବଳି ତପସ୍ୟା କିଛି ନାହିଁ । ରୋଗ ପରି ଦୁଃଖ ନାହିଁ କି ତ୍ୟାଗ ସମ ସୁଖ୍ୟ ସଂସାରରେ କିଛି ନାହିଁ ।

ନ ଦେବୋ ବିଦ୍ୟତେ କାଷ୍ଠେ ନ ପାଷାଣେ ନ ଚ ମୃଣମୟେ

ଭାବେ ହି ବିଦ୍ୟତେ ଦେବସ୍ତସ୍ମାଦ୍ ଭାବୋହି କାରଣମ୍ । ୯୮ ।

ଦେବତା କାଠରେ, ପଥରେ କିମ୍ବା ମାଟିରେ ତିଆରି ମୂର୍ତ୍ତିରେ ନଥାନ୍ତି । ଦେବତା ହିଁ ଭାବରେ ବନ୍ଧା ହୋଇଥାନ୍ତି । ତେଣୁ ସଦ୍ଭାବ ହିଁ ସତ୍କର୍ମର ମୂଳ ଅଟେ ।

ନପଣ୍ୟତି ଜନ୍ମାନ୍ଧଃ କାମାନ୍ଧୋ ନୈବପଣ୍ୟତି

ମଦୋନ୍ମତା ନପଣ୍ୟନ୍ତି ଅର୍ଥୀ ଦୋଷଂ ନପଶ୍ୟତି । ୯୯ ।

ଜନ୍ମରୁ ଅଂଧ ବ୍ୟକ୍ତି କିଛି ଦେଖିପାରେ ନାହିଁ । କାମନ୍ଧ ବ୍ୟକ୍ତି ଦେଖି ମଧ୍ୟ କିଛି ବୁଝିପାରେ ନାହିଁ, ଅହଂକାରୀ ଆତ୍ମଗର୍ବୀ ଗର୍ବରେ ଅଂଧହୋଇ କିଛି ଠିକ୍ ବାଚାର କରି ପାରେନାହିଁ । ସ୍ୱାର୍ଥ ଲୋଭି ଯେଉଁଠାରେ ସ୍ୱାର୍ଥଥାଏ ତାର ଦୋଷକୁ ଦେଖିପାରେ ନାହିଁ ।

ନାରାଣଂ ନାପିତୋ ଧୂର୍ତ୍ତଃ ପକ୍ଷିଣାଂ ଚୈବ ବାୟସଃ

ଚତୁଷ୍କଦା ଶୃରାଳସ୍ତୁ ସ୍ତ୍ରୀଣାଂ ଧୂର୍ତ୍ତା ଚ ମାଳିନୀ । ୧୦୦ ।

ମନୁଷ୍ୟ ମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଭଣ୍ଡାରି ସବୁଠାରୁ ଧୂର୍ତ୍ତ, ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କାଉ, ପଶୁ ମାନଙ୍କର ମଧ୍ୟରେ ଶୃଗାଳ ଓ ନାରୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ମାଲ୍ୟାଣୀ ସବୁଠାରୁ ଚତୁର ଅଟେ ।

ନିଃସ୍ପୃହୋ ନାଧିକାରୀ ସ୍ୟାନ୍ନାକାମୋ ମଣ୍ଡଳ ପ୍ରିୟଃ

ନା ବିଦଗ୍‍ଧଃ ପ୍ରିୟଂ ବ୍ରୟାତ୍ ସ୍ପୁଟବକ୍ତା ନିବଞ୍ଚକଃ । ୧୦୧ ।

କ୍ଷମତା ସୀନ ବ୍ୟକ୍ତିର ଲୋଭଥାଏ । କାମୀ ଲୋକମାନେ ସର୍ବଦା ନିଜକୁ ସଜେଇବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରନ୍ତି । ଚତୁର ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ପ୍ରିୟକଥା କହଥାନ୍ତି । ସ୍ପଷ୍ଟବାଦୀ ଲୋକମାନେ ପ୍ରତାରଣା କରନ୍ତି ନାହିଁ ।

ନିର୍ବିଷେଣାପି ସର୍ପେଣ କତ୍ତିବ୍ୟାଦ ମହତୀ ଫଣା

ବିଷମସ୍ତୁ ନ ଚାପ୍ୟସୁ ଘଟାଟୋ ପୋ ଭୟଙ୍କରଃ । ୧୦୨ ।

ବିଷହୀନ ସର୍ପ ମଧ୍ୟ ଫଣା କାଢ଼ିବା ଉଚିତ । କାରଣ ତା’ର ଫଣା ଦେଖିଲେ ଲୋକ ଭୟକରେ । ସେହିପରି ଶକ୍ତି ନଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଆଡ଼ମ୍ବର ଦେଖାଇଲେ ଅନେକ ସଫଳତା ମିଳିଥାଏ ।

ନିତ୍ୟାନ୍ତ ସରଳୈର୍ଭାବ୍ୟଂ ଗତ୍ୱା ପଶ୍ୟବନସ୍ଥଳୀମ୍

ଛିଦ୍ୟନ୍ତେ ସରଳାସ୍ତତ୍ର କୁବଜାସ୍ତିଷ୍ଠନ୍ତି ପାଦପାଃ । ୧୦୩ ।

ଅତି ସରଳ ସ୍ୱାଭାବର ବ୍ୟକ୍ତି ସର୍ବଦା ବିପଦରେ ପଡ଼ିଥାଏ । ଯେପରି ଅରଣ୍ୟରେ ଥିବା ସିଧା ଗଛ ଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରଥମେ କଟା ହୋଇଥାନ୍ତି ମାତ୍ର ବଙ୍କା ଗଛ ଗୁଡ଼ିକ ସେହିପରି ରହିଥାନ୍ତି।

ନାସ୍ତି କାସମୋବ୍ୟାଧିଃ ନାସ୍ତି ମୋହସମୋରିପୁଃ

ନାସ୍ତି କୋପସମୋ ବହ୍ନିଃ ନାସ୍ତି ଜ୍ଞାନାତ୍ ପରଂ ସୁଖମ୍ । ୧୦୪ ।

କାମଭାବ ପରି ରୋଗନାହିଁ କି ମୋହ ସମ ଶତ୍ରୁ ନାହିଁ । କ୍ରୋଧ ସମ ଅଗ୍ନି ନାହିଁ କିମ୍ବା ଜ୍ଞାନଠାରୁ ବଳି ଆନନ୍ଦ ସଂସାରରେ କିଛି ନାହିଁ ।

ପଣ୍ଡିତେ ଚ ଗୁଣାଃ ସର୍ବେ ମୂର୍ଖେ ଦୋଷାହି କେବଳମ୍

ତସ୍ମାଦ ମୂର୍ଖ ସହସ୍ରଷୁ ପ୍ରାଜ୍ଞ ଏକୋ ବିଶିଷ୍ୟତେ । ୧୦୫ ।

ପଣ୍ତିତ ମାନଙ୍କଠାରେ ସମସ୍ତ ଉତ୍ତମ ଗୁଣ ଓ ମୂର୍ଖଙ୍କ ଠାରେ ସବୁ ମନ୍ଦଗୁଣ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥାଏ-। ତେଣୁ ହଜାରେ ମୂର୍ଖଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଜଣେ ପଣ୍ଡିତ ବ୍ୟକ୍ତି ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସେ ସହଜରେ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ହୋଇଯାଏ ।

ପରୋକ୍ଷ କାର୍ଯ୍ୟହନ୍ତାରଂ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ପ୍ରିୟବାଦିନମ୍

ବର୍ଜୟେତ୍ତାଦୃଶଂ ମିତ୍ରଂ ବିଷକୁମ୍ଭଂ ପୟୋମୁଖମ୍ । ୧୦୬ ।

ଯେଉଁ ବନ୍ଧୁ ସମ୍ମୁଖରେ ମଧୁର କଥା କହି ପଛରେ ସର୍ବନାଶ କରେ, ସେପରି ବନ୍ଧୁକୁ ଭତରେ ବିଷ ଓ ମୁଖରେ କ୍ଷୀର ଥିବା ମାଠିଆ ପରି ପରିତ୍ୟାଗ କରିବା ଉଚିତ ।

ପରଦାରାନ୍ ପରଂ ଦ୍ରବ୍ୟଂ ପରିବାଦଂ ପରସ୍ୟ ଚ

ପରିହାସଂ ଗୁରୋଃ ସ୍ଥାନେ ଚାପଲ୍ୟଂ ଚ ବିବର୍ଜୟେତ୍ । ୧୦୭ ।

ପର ସ୍ତ୍ରୀ ଓ ପର ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରତି ଲୋଭ, ପରନିନ୍ଦା, ଗୁରୁଜନଙ୍କ ନିକଟରେ ଥଟ୍ଟା ପରିହାସ ଓ ଚପଳତା ପ୍ରକାଶ ଅନୁଚିତ ।

ଦକ୍ଷିଣାଂ କାକଶ୍ଚାଣ୍ଡାଳଃ ପଶୂନାଂ ଚୈବ କୁକ୍‍କୁରଃ

ମୁନୀନାଂ ପାପଶ୍ଚାଣ୍ଡାଳଃ ସର୍ବଶ୍ଚାଣ୍ଡାଳ ନିନ୍ଦୂକଃ । ୧୦୮ ।

ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କାକ ଚାଣ୍ଡାଳ, ପଶୁମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କୁକୁର ଚାଣ୍ଡାଳ ଅଟେ । ମୁନି ମାନଙ୍କଠାରେ କ୍ରୋଧ ଓ ସମସ୍ତଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପରନିନ୍ଦୁକ ଚାଣ୍ଡାଳ ଅଟେ ।

ପରସ୍ପରସ୍ୟ ମର୍ମାଣି ଯେ ଭାଷନ୍ତେ ନରାଧମଃ

ତେ ଏବ ବିଲୟଂ ଯାନ୍ତି ବଲ୍ଲୀ କୋଦର ସର୍ପବତ୍ । ୧୦୯ ।

ଉଇହୁଙ୍କାରେ ସାପ ପଶିଲେ ଯେପରି ମରିଯାଏ, ସେହିପରି ପରସ୍ପରର ମର୍ମକୁ ବାଧିଲାଭଳି କଥା କହୁଥିବା ଲୋକମାନେ ବିନାଶ ହୋଇଥାନ୍ତି ।

ପରକାର୍ଯ୍ୟବହନ୍ତା ଚ ଦାମ୍ଭିକଃ ସ୍ୱାର୍ଥ ସାଧକଃ

ଛଳୀ ଦ୍ୱେଷୀ ମଦୁଃ ତ୍ରୁରୋ ବିପ୍ରୋ ମାର୍ଜାର ଉଚ୍ୟତେ । ୧୧୦ ।

ସର୍ବଦା ପରର ଅନିଷ୍ଟ ଚାହୁଁଥିବା, ଗର୍ବୀ, ସ୍ୱାଥପର, କପଟୀ ଉପରେ କୋମଳ ସ୍ୱଭାବ ଦେଖାଇ ଅନ୍ତରରେ କପଟତା ରଖିଥିବା ବ୍ରାହ୍ମଣ ମାର୍ଜାର ସବ ସମାନ ।

ପାଦପାନାଂ ଭୟଂ ବାତାତ୍ପଦ୍ମାନାଂ ଶିଶିରାତ୍ ଭୟମ୍

ପର୍ବତାନାଂ ଭୟଂ ବଜ୍ରାତ୍ ସାଧୂନାଂ ଦୁର୍ଜନାତ୍ ଭୟମ । ୧୧୧ ।

ଗଛ ଗୁଡ଼ିକ ପବନକୁ, ପଦ୍ମଫୁଲ ଗୁଡ଼ିକ ଶିଶିରକୁ, ପର୍ବତ ବଜ୍ରକୁ ଓ ସାଧୁମାନେ ଦୁର୍ଜନକୁ ଭୟ କରନ୍ତି । କାରଣ ପବନରେ ଗଛର, କାକରରେ ପଦ୍ମର, ବଜ୍ର ଦ୍ୱାର ପର୍ବତର ଏବଂ ଦୁଷ୍ଟମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ସାଧୁମାନଙ୍କର ଅଶେଷ କ୍ଷତି ହୁଏ ।

ପୁସ୍ତକସ୍ଥା ତୁ ଯା ବିଦ୍ୟା ପରହସ୍ତଗତଂ ଧନମ୍

କାର୍ଯ୍ୟ କାଳେ ସମୁତ୍ପନ୍ନେ ନସାବିଦ୍ୟା ନ ତତ୍ ଧନମ୍ । ୧୧୨ ।

ପୁସ୍ତକରେ ଥିବା ପାଠ, ପରପାଖରେ ଥିବା ଧନ ଆବଶ୍ୟକ ବେଳେ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଲାଗିପାରେ ନାହିଁ । କାରଣ ପାଠ ଯଦି ମୁଖସ୍ଥ ନ ହୋଇଛି ତେବେ ତାହା ଜାଣିବା ନ ଜାଣିବା ସମାନ । ସେହିପରି ନିଜର ଧନ ଯଦି ପରପାଖରେ ଅଛି ତାହା ଥିବା ନଥିବା ସହିତ ସମାନ ।

ପୁତ୍ର ପ୍ରୟେଜନା ଦାରାଃ ପୁତ୍ରଃ ପିଣ୍ଡ ପ୍ରୟୋଜନଃ

ହିତ ପ୍ରୟୋଜନଂ ମିତ୍ରଂ ଧନଂ ସର୍ବ ପ୍ରୟୋଜନମ୍ ।୧୧୩ ।

ପୁତ୍ର ପାଇଁ ପତ୍ନୀ ଗ୍ରହଣ କରିବା ଉଚିତ, କାରଣ ପିଣ୍ଡଦାନ ପାଇଁ ପୁତ୍ର ଆବଶ୍ୟକ । ପୁତ୍ର ଦ୍ୱାରା ହିଁ ବଂଶର ଧାରା ସୁରକ୍ଷିତ ହୁଏ । ନିଜର ମଙ୍ଗଳ ପାଇଁ ମିତ୍ର ଓ ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟରେ ସଫଳତା ହାସଲ ପାଇଁ ଧନ ଆବଶ୍ୟକ, ଏହା ନିଃସନ୍ଦେହ ।

ପୁତ୍ରାଶ୍ଚ ବିବିଧୈଃ ଶୀଳୈର୍ଜି ଯୋଜ୍ୟୋଃ ସତତଂ ବୁଧୈଃ

ନୀତିଜ୍ଞଃ ଶୀଳ ସମ୍ପନ୍ନଭବନ୍ତି କୂଳ ପୂଜିତାଃ । ୧୧୪ ।

ଜ୍ଞାନୀ ଲୋକମାନେ ନିଜ ପୁତ୍ରକୁ ବିଭିନ୍ନ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ସମ୍ପନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିଯୁକ୍ତି କରିଥାନ୍ତି । କାରଣ ନୀତିଜ୍ଞ ଓ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ସମ୍ପନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତି ହିଁ ସାମାଜରେ ପୂଜିତ ହୋଇଥାନ୍ତି ।

ପୁନର୍ବିତ୍ତଂ ପୁନମିତ୍ରଂ ପୁନର୍ଭାର୍ଯ୍ୟା ପୁନର୍ମହୀ

ଏତତ୍ ସର୍ବଂ ପୁନର୍ଲଭ୍ୟଂ ନଶରୀରଂ ପୁନଃ ପୁନଃ । ୧୧୫ ।

ଧନ ସମ୍ପତ୍ତି, ମିତ୍ର, ପତ୍ନୀ ଓ ପୃଥିବୀ ମଣିଷକୁ ବାରମ୍ବାର ମିଳିଥାଏ । ମାତ୍ର ମନୁଷ୍ୟ ଶରୀର ବାରମ୍ବାର ମିଳେ ନାହିଁ । ଯେଉଁମାନେ ହିଁ ସୁକର୍ମ କରିଛନ୍ତି ସେମାନେ ହିଁ କେବଳ ମାନବ ଯୋନିରେ ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି, ସମସ୍ତେ ନୁହଁନ୍ତି ।

ପୃଥିବ୍ୟାଂ ତ୍ରୀଣି ରତ୍ନାନି ଅନ୍ନ ମାପଃ ସୁଭାଷିତମ୍

ମୁଢୈଃ ପାଷାଣ ଖଣ୍ଡେଷୁ ରତ୍ନସଂଜ୍ଞା ବିଧୀୟତେ । ୧୧୬ ।

ଅନ୍ନ, ଜଳ ଓ ସୁବାଷିତ – ଏହି ତିନୋଟି ପୃଥିବୀର ହେଉଛନ୍ତି ପ୍ରକୃତ ରତ୍ନ । କିନ୍ତୁ ମୂର୍ଖମାନେ ପଥର ଖଣ୍ଡକୁ ରତ୍ନ ବୋଲି କହିଥାନ୍ତି ।

ପ୍ରଭୂତମଳ୍ପକାର୍ଯ୍ୟଂ ବା ଯୋ ନରଃ କର୍ତ୍ତମମିଚ୍ଛତି

ସର୍ବାରମ୍ଭେଣ ତତକୁର୍ଯ୍ୟାତ୍ ସିଂହାଦେକମ୍ ପ୍ରବୀର୍ତ୍ତିତମ୍ । ୧୧୭ ।

କାର୍ଯ୍ୟଟି ବଡ଼ ବା ଛୋଟ ହେଉ, ତାହା କରିବା ପାଇଁ ଚାହୁଁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ଆଳସ୍ୟ ପ୍ରକାଶ ନକରି ଯତ୍ନର ସହିତ କାର୍ଯ୍ୟଟିକୁ କରିବା ଉଚିତ। ନିରଳସ ହୋଇ କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାର ଶିକ୍ଷା ସିଂହଠାରୁ ମିଳେ ।

ପ୍ରଥମେ ନାର୍ଜିତା ବିଦ୍ୟା ଦ୍ୱିତୀୟେ ନାର୍ଜିତଂ ଧନମ୍

ତୃତୀୟେ ନାର୍ଜିତଂ ପୁଣ୍ୟଂ ଚତୁର୍ଥ କିଂ କରିଷ୍ୟତି । ୧୧୮ ।

ବ୍ୟକ୍ତି ପ୍ରଥମ ଅବସ୍ଥାରେ ବିଦ୍ୟା ଶିକ୍ଷା ନକଲେ, ଦ୍ୱିତୀୟ ଅବସ୍ଥାରେ ଧନ ଓ ତୃତୀୟ ଅବସ୍ଥାରେ ଧର୍ମ ଅର୍ଜନ ନକଲେ ଜୀବନ ନିର୍ବାହ ଦୁଃଖଦାୟକ ହୁଏ । କାରଣ, ଚତୁର୍ଥ ଅବସ୍ଥାରେ ମଣିଷ ଦେହର ସାମର୍ଥ ଓ ମନର ଭାରସାମ୍ୟ ହରାଇଥାଏ ସେ ଅବସ୍ଥାରେ ସେ କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟରେ ସଫଳତା ହାସଲ କରିପାରେ ନାହିଁ ।

ପ୍ରଦୋଷେ ନିହତଃ ପନ୍ଥା ପତିତାଃ ନିହତାଃ ସ୍ତ୍ରୀୟଃ

ଅଳ୍ପବୀଜଂ ହତଂ କ୍ଷେତ୍ରଂ ଭୃତ୍ୟଦୋଷେ ହତଃ ପ୍ରଭୁଃ । ୧୧୯ ।

ସନ୍ଧ୍ୟା ହେଲାପରେ ଯେପରି ବାଟ ଘାଟ ଦେଖାଯାଏ ନାହିଁ, ସେହିପରି ଚରିତ୍ର ନଷ୍ଟହେଲେ ଜୀବିତ ଥାଇ ମଧ୍ୟ କୁଳସ୍ତ୍ରୀ ମୃତା ବୋଲି ବିବେଚିତ ହୁଏ । ଅଳ୍ପ ବିହନ ବୁଣିଲେ ଚାଷ ନଷ୍ଟ ହେବାପରି ଚାକରର ତ୍ରୁଟି ପାଇଁ ମାଲିକର ବିନାଶ ଘଟେ ।

ପ୍ରଜ୍ଞେ ନିୟୋଜ୍ୟମାନେ ତୁ ଶକ୍ତା ରାଜ୍ଞା ତ୍ରୟୋଗୁଣାଃ

ଯଶ ସ୍ୱର୍ଗନିବାସଶ୍ଚ ବିପୁଳଶ୍ଚ ଧନାଗମଃ । ୧୨୦ ।

ସୁଯୋଗ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତି ହସ୍ତରେ ରାଜ୍ୟଭାର ଅର୍ପଣ କରାଗଲେ ତିନୋଟି ଉପକାର ମିଳିଥାଏ । ପ୍ରଥମରେ ଯଶ, ଦ୍ୱିତୀୟରେ ସ୍ୱର୍ଗସୁଖ ଓ ତୃତୀୟରେ ବିପୁଳ ଅର୍ଥାଗମ ହୋଇଥାଏ । ସୁଶାସନ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହେଲେ ରାଜ୍ୟର ଓ ରାଜ୍ୟ ବାସୀଙ୍କର ଆର୍ଥିକ ଉନ୍ନତି ସାଧିତ ହୋଇଥାଏ ହୁଏ ।

ପ୍ରିୟବାକ୍ୟ ପ୍ରଦାନେନ ସର୍ବେ ତୁଷ୍ୟନ୍ତି ଜନ୍ତବଃ

ତସ୍ମାଦେବ ବକ୍ତବ୍ୟଂ ବଚନେ କା ଦରିଦ୍ରତା । ୧୨୧।

ପ୍ରିୟ ଓ ମିଠାକଥା କହିଲେ ସମସ୍ତେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୁଅନ୍ତି । ତେଣୁ ମଧୁର କଥା କହିବା ପାଇଁ କୁଣ୍ଠିତ ହେବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ।

ପ୍ରେଷିତସ୍ୟ କୁଢ଼ୋ ମାନଂ କୋପନସ୍ୟ କୁତଃ ସୁଖମ୍

ସ୍ତ୍ରୀଣାଂ କୁତଃ ସତୀତ୍ୱଂ ଚ କୁତଃ ପ୍ରତିଃ ଖଳସ୍ୟ ଚ । ୧୨୨ ।

ଭୃତ୍ୟକୁ କେହି କେବେ ସମ୍ମାନ ଦିଅନ୍ତି ନାହିଁ । କ୍ରୋଧ ପରାୟଣ ବ୍ୟକ୍ତି କେବେ ସୁଖୀ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ । ସତୀତ୍ୱ ରକ୍ଷାକରି ପାରିଥିବା ନାରୀ ସଂସାରରେ କ୍ୱତିତ ଥାଆନ୍ତି । ଦୃଷ୍ଟ ଲୋକ ସହିତ ବନ୍ଧୁତା ସମ୍ଭବ ହୁଏ ନାହିଁ ।

ଚରମେକୋ ଗୁଣୀ ପୁତ୍ରୋ ନ ଚ ମୂର୍ଖଶତାନ୍ୟପି

ଏକଶ୍ଚନ୍ଦ୍ରମୋହନ୍ତି ନ ଚ ତାରାଗଣୋଽପି ଚ । ୧୨୩ ।

ଶହେଟି ମୂର୍ଖପୁତ୍ର ଅପେକ୍ଷା ଏକମାତ୍ର ଗୁଣବାନ ପୁତ୍ର ବରଂ ଭଲ । କାରଣ ଆକାଶରେ ଅସଂଖ୍ୟ ତାରା ଥାଇ ମଧ୍ୟ ଅନ୍ଧକାରକୁ ଦୂର କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ, କିନ୍ତୁ ଏକମାତ୍ର ଚନ୍ଦ୍ର ପୃଥିବୀରୁ ଅନ୍ଧକାରକୁ ଦୂର କରିପାରିଥାଏ । ସେହିପରି ଗୁଣବାନ ପୁତ୍ର ବଂଶର ତଥା ପିତାମାତାଙ୍କର ଗୌରବ ବୃଦ୍ଧି କରିଥାଏ ।

ବସ୍ତ୍ରହୀନଂ ଭୂଷଣଂ ଚ ଘୃତହୀନଂ ଚ ଭୋଜନମ୍

ପୁତ୍ରହୀନା ଚ ଯା ନାରୀ ବିଦ୍ୟାହୀନଂ ଚ ଜୀବନମ୍ । ୧୨୪ ।

ବସ୍ତ୍ରବିନା ଦେହରେ ଅଳଙ୍କାର ସୁନ୍ଦର ଦେଖାଯାଏ ନାହିଁ । ଘୃତହୀନ ଭୋଜନ ସନ୍ତୋଷ ଦେଇପାରେ ନାହିଁ । ସେହିପରି ପୁତ୍ର ନଥିବାରମଣୀ ଓ ମୂର୍ଖର ଜୀବନ ବୃଥା ଅଟେ ।

ବହ୍ୱାଶୀ ସ୍ୱଳ୍ପ ସନ୍ତୁଷ୍ଟଃ ସୁନିଦ୍ରଃ ଶୀଘ୍ର ଚେତନଃ

ପ୍ରଭୁ ଭକ୍ତଶ୍ଚ ଶୂରଶ୍ଚ ଜ୍ଞାତବ୍ୟାଃ ଷଟ୍ ଶୁନୋ ଗୁଣାଃ । ୧୨୫ ।

ଛଅଟି ଗୁଣ କୁକୁରଠାରୁ ଶିକ୍ଷା କରିବାର ଅଛି । ତାହାହେଲା-ବହୁତ ଖାଇପାରିବା, ଅଳ୍ପ ଖାଦ୍ୟରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେବା, ଗଭୀର ନିଦ୍ରାରେ ଶୟନ କରିବା, ସାମାନ୍ୟ ଶବ୍ଦଶୁଣି ଉଠିବା, ପ୍ରଭୁଙ୍କ ଅନୁରକ୍ତ ହେବା ଓ ସାମର୍ଥ୍ୟ ଅନୁସାରେ ସାହସ ଓ ବଳ ପ୍ରକାଶ କରିବା ।

ବହୁଭିଃ ମୂର୍ଖ ସଂଘାତୌରନ୍ୟୋଽନ୍ୟ – ପଶୁ ପ୍ରବୃତ୍ତି ଭିଃ

ପ୍ରଚ୍ଛାଦ୍ୟନ୍ତେ ଗୁଣାଃ ସର୍ବେ ମେଘୈରିବ ଦିବାକରଃ । ୧୨୬ ।

ମୂର୍ଖମାନେ ପଶୁପରି ଆଚରଣ କରନ୍ତି । ମେଘ ଦ୍ୱାରା ଆଚ୍ଛାଦିତ ସୂର୍ଯ୍ୟ ତେଜୋହୀନ ହେଲାପରି ମୂର୍ଖମେଳରେ ଥିବା ସାଧୁର ସାଧୁସୁଲଭ ଗୁଣସବୁ ଲୁଚିଯାଏ ।

ବାହୁବୀଯ୍ୟଂ ବଳଂ ରାଜ୍ଞା ବ୍ରାହ୍ମବିଦ୍ ବଳୀ

ରୂପ ଯୌବନ ମାଧୁର୍ଯ୍ୟଂ ସ୍ତ୍ରୀଣାଂ ବଳମନୁ ତ୍ତମମ୍ । ୧୨୭ ।

ବହୁବୀର୍ଯ୍ୟ ରାଜାଙ୍କୁ ପରାକ୍ରମଶାଳୀ କରିଥାଏ । ବ୍ରହ୍ମଜ୍ଞାନର ଅଧିକାରୀ ହୋଇ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନେ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ହୋଇଥାନ୍ତି । ସେହିପରି ରୂପ ଯୌବନ ଓ ମାଧୁର୍ଯ୍ୟ ନାରୀମାନଙ୍କୁ ଶକ୍ତିଶାଳୀ

କରିଥାନ୍ତି ।

ବାପୀ କୂପତଡ଼ାଗାନାଂ ଆରାମସୁରବେଶ୍ଳନାମ୍

ଉଚ୍ଛେଦନ-ନିରାଶଙ୍କଃ ସବିପ୍ରୋ ମ୍ଳେଛ ଉଚ୍ୟତେ । ୧୨୮ ।

ବାମ୍ଫୀ, କୂଅ, ପୋଖରୀ, ସର୍ବ ସାଧାରଣ ଉଦ୍ୟାନ ଓ ମନ୍ଦିର ଆଦିକୁ ନଷ୍ଟ କରିଦେବା ପାଇଁ ଯେଉଁ ବ୍ରାହ୍ମଣ ପଛଘୁଞ୍ଚା ଦିଏ ନାହିଁ ତାକୁ ମ୍ଳେଛ କୁହାଯାଏ ।

ବିଷାଦପ୍ୟମୃତଂ ଗ୍ରାହ୍ୟମମେଧ୍ୟାଦପି କାଞ୍ଚନମ୍

ନୀଚାଦପ୍ୟୁତ୍ତମାଂ ବିଦ୍ୟାଂ ସ୍ତ୍ରୀରତ୍ନଂ ଦୁଷ୍କୁଳାଦପି । ୧୨୯ ।

ବିଷରୁ ଅମୃତକୁ ଓ ଅମେଧ୍ୟରୁ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଗ୍ରହଣ କରାଯିବା ପରି ନୀଚ୍ଚ ଲୋକଠାରୁ ଉତ୍ତମ ବିଦ୍ୟାଶିକ୍ଷା ଓ ନୀଚ୍ଚ କୂଳରୁ ଗୁଣବତୀ କନ୍ୟାରତ୍ନ ଗ୍ରହଣ କରିବା ଉଚିତ ।

ବିଷଂ ସଂକ୍ରମଣଂ ରାତ୍ରୌ ବିଷଂ ରାଜ୍ଞୌଽନୁକୂଳତା

ବିଷଂ ସ୍ତ୍ରୀୟୋଽପ୍ୟନ୍ୟରତା ବିଷଂ ବ୍ୟଧିରଦୀକ୍ଷିତଃ । ୧୩୦ ।

ରାତିରେ ଭ୍ରମଣକଲେ ଦେହ ବିଷ ସଂକ୍ରମିତ ହେଲାପରି ଲାଗେ । ରାଜ ଅନୁଗ୍ରହକୁ ବିଷପରି ଜ୍ଞାନ କରିବା ଉଚିତ । ପରପୁରୁଷରେ ମତି ବଳାଇଥିବା ସ୍ତ୍ରୀ, ସ୍ୱାମୀ ପକ୍ଷରେ ବିଷତୂଲ୍ୟ ପ୍ରତୀତ ହୁଏ, ଚିକିତ୍ସା ନକଲେ ବ୍ୟାଧି ବିଷ ସଦୃଶ କଷ୍ଟ ଦିଏ ।

ବିଦ୍ୱାତ୍ତଂ ଚ ନୃପତ୍ୱଂ ଚ ନୈବ ତୁଲ୍ୟଂ କଦାଚନ

ସ୍ୱଦେଶେ ପୂଜ୍ୟତେ ରାଜା ବିଦ୍ୱାନ ସର୍ବତ୍ର ପୂଜ୍ୟତେ । ୧୩୧ ।

ପାଣ୍ଡିତ୍ୟ ଓ ରାଜପଦ କେବେହେଲେ ସମାନ ହେବନାହିଁ । ରାଜ ପଦ ଠାରୁ ପାଣ୍ଡିତ୍ୟ ମହତ୍ୱ ଅଧିକ । କାରଣ ରାଜା କେବଳ ନିଜ ଦେଶରେ ପୂଜା ପାଇଥାଆନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ବିଦ୍ୱାନ ବ୍ୟକ୍ତି ଦେଶ ବିଦେଶ, ସବୁଠାରେ ପୂଜା ପାଇଥାନ୍ତି ।

ବୁଦ୍ଧିର୍ଯସ୍ୟ ବଳଂତସ୍ୟ ନିର୍ବୁଦ୍ଧେସ୍ତୁ କୁତୋବଳଂ

ବନେ ସିଂହୋ ମଦୋନ୍ମତ୍ତଃ ଶାକେନ ନିପାତିତଃ । ୧୩୨ ।

ବୁଦ୍ଧି ଯାହାର ଅଛି ବଳ ତାହାର ଅଛି । ବୁଦ୍ଧିହୀନ ବଳହୀନ ଅଟେ । ଯେଣୁ ବଣରେ ଉଦ୍ଧତ ସିଂହକୁ ଠେକୁଆଟିଏ ମାରି ପାରିଥିଲା ।

ବୃଥାବୃଷ୍ଟିଃ ସମୁଦ୍ରେଷୁ ବୃଥା ଦୁପ୍ତେଷୁ ଭୋଜନମ୍

ବୃଥା ଦାନଂ ଧନାତ୍ୟେଷୁ ବୃଥା ଦୀପୋ ଦିବାପି ଚ । ୧୩୩ ।

ସମୁଦ୍ରରେ ବର୍ଷା ହେବା ବୃଥା, କାରଣ ସମୁଦ୍ର ଅସରନ୍ତି ଜଳର ଭଣ୍ଡାର । ଭୋଜନ କରିଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଭୋଜନ ଦେବା ବୃଥା ଅଟେ । ସେହିପରି ଧନର କୁବେରକୁ ଦାନ ଦେଲେ କିମ୍ବା ଦିନବେଳେ ଦୀପ ଜାଳିଲେ କିଛି ଲାଭ ହୁଏ ନାହିଁ ।

ବୃଦ୍ଧକାଳେ ମୃତା ଭାର୍ଯ୍ୟା ବନ୍ଧୁହସ୍ତଗତ ଧନମ୍

ଭୋଜନଂ ଚ ପରାଧୀନାଂ ତିସ୍ରଃ ପୁଂସାଂ ବିଡ଼ମ୍ବନା । ୧୩୪ ।

ବୁଦ୍ଧାବସ୍ଥାରେ ପତ୍ନୀର ମୃତ୍ୟୁ, ଆପଣାର ଧନ ଅନ୍ୟ ପାଖରେ ରହିବା ଓ ଭୋଜନ ପାଇଁ ପରଉପରେ ନିର୍ଭର କରିବା ଏହି ତିନୋଟି ପୁରୁଷ ମାନଙ୍କର ବିଡ଼ମ୍ବନା ଅଟେ ।

ବ୍ରହ୍ମଘାତୀ ନରଃ ପୂଜ୍ୟୋ ଯସ୍ୟାସ୍ତି ବିପୁଳଂ ଧନମ୍

ଶଶିନସ୍ତୁଲ୍ୟ ବଂଶୋଽପି ନିର୍ଦ୍ଧନଃ ପରିଭୂୟତେ । ୧୩୫ ।

ଯାହାର ବିପୁଳ ଧନ ଅଛି ସେ ହତ୍ୟାକରୀ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଲୋକେତାକୁ ସମ୍ମାନ ଦିଅନ୍ତି । ଏ ସଂସାରରେ ସବୁଠି ସେ ପୂଜାପାଏ । କିନ୍ତୁ ଧନହୀନ ବ୍ୟକ୍ତି ଚନ୍ଦ୍ରପରି ଉଜ୍ଜଳ ଓ ନିର୍ମଳ ବଂଶରେ ଜାତ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଲୋକେ ତାକୁ ଅଯଥାରେ ନିନ୍ଦା କରନ୍ତି । ତେଣୁ ଜଗତରେ ଧନର ପ୍ରାଧାନ୍ୟକୁ ପ୍ରାୟ ସ୍ୱୀକାର କରାଯାଏ ।

ଭ୍ରମନ୍ ସଂପୂଜ୍ୟତେ ରାଜା ବ୍ରମନ୍ ସଂପୂଜ୍ୟତେ ଦ୍ୱିଜଃ

ଭ୍ରମନ୍ ସଂପୂଜ୍ୟତେ ଯୋଗୀ ସ୍ତ୍ରୀ ଭ୍ରମନ୍ତୀ ବିନଶ୍ୟତି । ୧୩୬ ।

ରାଜା ଭ୍ରମଣକଲେ ପୂଜା ପାଆନ୍ତି । ବ୍ରାହ୍ମଣ ଓ ଯୋଗୀମାନେ ଭ୍ରମଣ ଦ୍ୱାରା ମଧ୍ୟ ପୂଜିତ ହୁଅନ୍ତି । ମାତ୍ର ନାରୀମାନେ ସ୍ୱେଛାରେ ଭ୍ରମଣ କଲେ ବିନାଶ ହୋଇଥାନ୍ତି ।

ଭୋଜ୍ୟଂ ଭୋଜନଶକ୍ତିଶ୍ଚ ରିତଶକ୍ତି ର୍ବଭାଙ୍ଗନା

ବିଭୋବୋ ଦାନଶକ୍ତିଶ୍ଚ ନାଳ୍ପସ୍ୟ ତପସଃ ଫଳମ୍ । ୧୩୭ ।

ଉତ୍ତମ ଖାଦ୍ୟଦ୍ରବ୍ୟ, ଖାଦ୍ୟ ଖାଇ ହଜମ କରିବାର ଶକ୍ତି, ରତିଶକ୍ତି,

ସୁନ୍ଦର ପତ୍ନୀ, ଧନସଂପତ୍ତିର ଅଧିକାରୀ ହେବା ଓ ଦାନ ଦେବା ଶକ୍ତି, ଏ ଛଅଟି ବହୁ ତପସ୍ୟାର ଫଳସ୍ୱରୂପ ମିଳିଥାଏ ।

ମନସ୍ୟନ୍ୟଦ୍ ବଚସ୍ୟନ୍ୟଦ୍ କର୍ମଣ୍ୟନ୍ୟଦ୍ ଦୁରାତ୍ୱନାମ୍

ମନସ୍ୟେଙ୍କ ବଚସ୍ୟେକଂ କର୍ମଣ୍ୟେକଂ ମହାତ୍ମାନାମ୍ । ୧୩୮ ।

ସଂସାରରେ ଦୁଇପ୍ରକାର ଲୋକ ଅଛନ୍ତି-ଦୁଷ୍ଟ ଓ ଶିଷ୍ଟ । ଯେଉଁମାନେ ମନରେ ଗୋଟିଏ କଥାରଖି ଆଉ ଗୋଟିଏ କଥା କହନ୍ତି ଓ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଆଉ ଗୋଟିଏ ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ଦୁଷ୍ଟ କୁହାଯାଏ । କିନ୍ତୁ ଯେଉଁମାନେ ମନରେ ବଚନରେ ଓ କାର୍ଯ୍ୟରେ ସମନ୍ୱୟ ରକ୍ଷା କରନ୍ତି ଅର୍ଥାତ୍ ଯାହା ମନରେ ଭାବନ୍ତି ତାହା କହନ୍ତି ଓ କରନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କୁ ମହାତ୍ମା, ଶିଷ୍ଟ ବା ସଜ୍ୱନ କୁହାଯାଏ ।

ମନସା ଚିନ୍ତିତଂ କର୍ମ ବଚସା ନ ପ୍ରକାଶୟେତ୍

ଅନ୍ୟଲକ୍ଷିତ କାର୍ଯ୍ୟ ସ୍ୟ ଯତଃ ସିଦ୍ଧିର୍ନ ଜାୟତେ । ୧୩୯ ।

ମନରେ ଚିନ୍ତା କରିଥିବା କଥା ବା କାର୍ଯ୍ୟ କାହାରି ଆଗରେ ପ୍ରକାଶ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । କାରଣ ମନର କଥା ଜାଣିଗଲେ ଅନ୍ୟମାନେ କାର୍ଯ୍ୟରେ ବାଧା ସୃଷ୍ଟି କରିବେ । ଫଳରେ କାର୍ଯ୍ୟଟି ସଫଳ ହେବନାହିଁ ।

ମଣିର୍ଲୁଣ୍ଠିତ ପାଦାଗ୍ରେ କାଚଃ ଶିରସି ଧାର୍ଯ୍ୟତେ

କ୍ରୟ ବିକ୍ରୟ ବେଳାୟାଂ କାଚଃ କାଚୋ ମଣିର୍ମଣିଃ । ୧୪୦ ।

ମଣିକୁ ପାଦ ଆଙ୍ଗୁଠିରେ ପିନ୍ଧାଯାଇ କାଚକୁ ମସ୍ତକରେ ଧାରଣ କରାଯାଇପାରେ; ମାତ୍ର କ୍ରୟ ବିକ୍ରୟ ବେଳେ ଉଭୟଙ୍କ ମୂଲ୍ୟ ସମାନ ହୁଏ ନାହିଁ । ଲୋକେ କାଚକୁ କାଚମୂଲ୍ୟରେ ଓ ମଣିକୁ ମଣି ମୂଲ୍ୟରେ କ୍ରୟ ବିକ୍ରୟ କରିଥାନ୍ତି ।

ମାତୃବତ୍ ପରଦାରେଷୁ ପରଦ୍ରବ୍ୟେଷୁ ଲୋଷ୍ଟ୍ରବତ୍

ଆତ୍ମବତ୍ ସର୍ବଭୂତେଷୁ ଯଃ ପଶ୍ୟତି ସଃ ପଣ୍ଡିତଃ । ୧୪୧ ।

ପର ସ୍ତ୍ରୀକୁ ଯିଏ ନିଜର ମା’ପରି ଦେଖେ, ଅନ୍ୟର ଧନ ସଂପତ୍ତିକୁ ମାଟିଗୋଡ଼ିପରି ହୀନ ମନେକରେ, ପର ଆପଣା କିମ୍ବା ସାନବଡ଼ ବିଚାର ନକରି ଯିଏ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ନିଜପରି ଦେଖେ ତାକୁ ପଣ୍ଡିତ କୁହାଯାଏ।

ମାତା ଶତ୍ରୁଃ ବୈରୀଯେନ ବାଳୋ ନ ପାଠିତଃ

ନ ଶୋଭତେ ସଭାମଧ୍ୟେ ହଂସ ମଧ୍ୟେ ବକୋ ଯଥା । ୧୪୨ ।

ଯେଉଁ ମାତା ପିତା ମାନେ ନିଜର ସନ୍ତାନ ସନ୍ତିତିଙ୍କୁ ପିଲାବେଳେ ପାଠ ପଢ଼ାନ୍ତି ନାହିଁ ସେମାନଙ୍କୁ ଶତ୍ରୁ ସହିତ ତୁଳନା କରାଯାଏ । ଶିକ୍ଷା ବିନା ପୁଅ ଝିଅ ମାନେ ମୂର୍ଖ ହୁଅନ୍ତି । ହଂସ ମେଳରେ ବକ ଶୋଭା ନପାଇବା ପରି ପଣ୍ଡିତ ମଣ୍ଡଳୀରେ ମୂର୍ଖ ସ୍ଥାନ ପାଏ ନାହିଁ ।

ମାତା ଯସ୍ୟ ଗୃହେ ନାସ୍ତି ଭାର୍ଯ୍ୟା ଚାପ୍ରିୟବାଦିନୀ

ଅରଣ୍ୟଂ ତେନ ଗନ୍ତବ୍ୟଂ ଯଥାରଣ୍ୟଂ ତଥା ଗୃହମ୍ । ୧୪୩ ।

ଘରେ ଯାହାର ମାଆ ନାହିଁ, ଯାହାର ସ୍ତ୍ରୀ ମୁଖରା, ସେପରି ଲୋକ ଘରଛାଡ଼ି ବଣକୁ ଚାଲିଯିବା ଉଚିତ । କାରଣ, ମାତା ଶୂନ୍ୟ ଗୃହ ଓ ଅପ୍ରିୟଭାଷିଣୀ ଭାର୍ଯ୍ୟାଥିବା ଗୃହକୁ ଅରଣ୍ୟ ସହିତ ତୁଳନା କରାଯାଏ ।

ମାତରଂ ପିତରଂ ପୁତ୍ରଂ ଭ୍ରାତରଂ ବା ସୁହୁତ୍ତମମ୍

ଲୋଭାବିଷ୍ଟୋ ନରୋହନ୍ତି ସ୍ୱାମୀନଂ ବା ସହୋଦରମ୍ । ୧୪୪ ।

ଲୋଭସକ୍ତ ହୋଇ ମନୁଷ୍ୟ କୌଣସି ଜଘନ୍ୟ ଅପରାଧ କରିବାକୁ ମଧ୍ୟ ପଛାଏ ନାହିଁ । ଲୋଭର ବଶୀଭୂତ ହୋଇଥିବା ମନୁଷ୍ୟ ଆପଣାର ସ୍ୱାର୍ଥ ହାସଲ ପାଇଁ ମାଆ, ବାପା, ପୁଅ, ଭାଇ, ବନ୍ଧୁ ଏପରିକି ନିଜ ମାଆ ପେଟର ଭାଇକୁ ମଧ୍ୟ ହତ୍ୟା କରିଥାଏ ।

ମୂର୍ଖେ ନିୟୋଜ୍ୟମାନେ ତୁତ୍ରାୟୋ ଦୋଷା ମହୀପତେଃ ।

ଅଯଶଃ ଚାର୍ଥନାଶଶ୍ଚ ନରକେ ଗମନଂ ତଥା । ୧୪୫ ।

ମୂର୍ଖଲୋକ ହାତରେ ରାଜ୍ୟଭାର ନ୍ୟସ୍ତ କରାଗଲେ ତିନୋଟି ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ପ୍ରଥମରେ ରାଜ୍ୟର ଦୁର୍ନୀତି ଜନିତ ଅପଖ୍ୟାତି ବଢ଼େ । ଦ୍ୱିତୀୟରେ କୁସାଶନ ହେତୁ ଆର୍ଥିକ ଅବସ୍ଥାର ଅବନତି ଘଟେ । ତୃତୀୟରେ ଅଧର୍ମର ପ୍ରସାର ଓ ଆର୍ଥିକ ସଂଙ୍କଟ ଯୋଗୁ ଲୋକେ ନରକ ଯନ୍ତ୍ରଣା ଭୋଗ କରନ୍ତି ।

ମୂହୁର୍ତ୍ତମପି ଜୀବେତ ନରଃ ଶୁକ୍ଳେନ କର୍ମଣା

ନ କଳ୍ପମପି କଷ୍ଟେନ ଲୋକଦ୍ୱୟ ବିରୋଧିନା । ୧୪୬ ।

ଉତ୍ତମ କର୍ମକରି ସଂସାରରେ ଅଳ୍ପକାଳ ବଞ୍ଚିବା ବରଂ ଭଲ କିନ୍ତୁ ସ୍ୱର୍ଗ ଓ ମର୍ତ୍ତ୍ୟକୁ ପୀଡ଼ା ଦେବା ଭଳି କାର୍ଯ୍ୟ କରି ଦୀର୍ଘକାଳ ବଞ୍ଚିବା ଅନୁଚିତ ।

ମୂର୍ଖଣାଂ ପଣ୍ଡିତା ଦ୍ୱେଷ୍ୟା ଅଧନାନାଂ ମହାଧନାଃ

ପରାଙ୍ଗନାଃ କୁଳସ୍ତ୍ରୀଣାଂ ସୁଭଗାନାଂ ଚ ଦୁର୍ଭଗାଃ । ୧୪୭ ।

ମୂର୍ଖମାନେ ସାଧାରଣତଃ ପଣ୍ଡିତମାନଙ୍କ ସହିତ ଶତ୍ରୁତା କରିଥାନ୍ତି । ସେହିପରି ଦରିଦ୍ରମାନେ ଧନୀମାନଙ୍କ ସହିତ, ବେଶ୍ୟାମାନେ କୁଳସ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କ ସହିତ ଓ ବିଧବାମାନେ ସଧବା ମାନଙ୍କ ସହିତ ଶତ୍ରୁତା ଆଚରଣ କରିଥାନ୍ତି ।

ମୁଖଂ ପଦ୍ମଦଳାକାରଂ ବାକ୍ୟଂ ଚନ୍ଦନଶୀତଳମ୍

ହୃଦୟଂ ବହ୍ନି ସଦୃଶଂ ତ୍ରିବିଧଂ ଧୂର୍ତ୍ତଲକ୍ଷଣମ୍ । ୧୪୮ ।

ଧୂର୍ତ୍ତମାନଙ୍କର ମୁହଁ ପଦ୍ମପାଖୁଡ଼ା ପରି, କଥା ଚନ୍ଦନ ଲେପିଲା ଭଳି ହୋଇଥାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ଧୂର୍ତ୍ତମାନେ ମଧୁର କଥାକହି ଚନ୍ଦନ ଲେପିଲା ଭଳି ପ୍ରାଣକୁ ଶୀତଳ କରିଦିଅନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କ ହୃଦୟରେ ପ୍ରତିହିଂସାର ନିଆଁ ଜଳୁତାଏ । ଏହି ତିନୋଟି ଲକ୍ଷଣରୁ ଧୂର୍ତ୍ତମାନଙ୍କର ପରିଚୟ ମିଳିଥାଏ ।

ମେଧାବୀ ବାକପଟୁଃ ପ୍ରାଜ୍ଞଃ ପରଚିତ୍ତ ପରୀକ୍ଷକଃ

ଧୀରୋ ଯଥୋକ୍ତବାଦୀଚ ଏଷ ଦୂତୋ ବିଧୀୟତେ । ୧୪୯ ।

ବୁଦ୍ଧିମାନ୍‍, ସୁବକ୍ତା, ପଣ୍ଡିତ, ଅନ୍ୟ ମନୋଭାବ ବୁଝିପାରେ ସମର୍ଥ, ଧୀର, ଶାନ୍ତ ଓ ଉଚିତ କଥା କହିପାରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଦୂତରୂପେ ନିଯୁକ୍ତ କରିବା ବିଧେୟ ।

ଯସ୍ମିନ୍ ଦେଶେ ନ ସମ୍ମାନଂ ନ ପ୍ରିତିର୍ନ ଚ ବାନ୍ଧବାଃ

ନ ଚ ବିଦ୍ୟାଗମଃ କଶ୍ଚିତ୍ ତଂ ଦେଶଂ ପରିବର୍ଜ୍ଜୟେତ୍ । ୧୫୦ ।

ଯେଉଁ ଦେଶରେ ସମ୍ମାନ ନାହିଁ, ସ୍ନେହ ମମତା ନାହିଁ, ବନ୍ଧୁବାନ୍ଧବ ନାହାଁନ୍ତି, ଶିକ୍ଷିତ ଲୋକ ନାହାଁନ୍ତି, ସେପରି ଦେଶକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରିବା ଉଚିତ ।

ଯସ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରଂ ନଦୀଦୀରେ ଭାର୍ଯ୍ୟା ଚାପି ପରପ୍ରିୟା

ପୁଦ୍ରେ ଚ ବିନୟୋ ନାସ୍ତି ମୃତ୍ୟୁରେବ ନ ସଂଶୟଃ । ୧୫୧ ।

ନଈକୂଳିଆ ଚାଷ ଉପରେ ଭରସା ରଖିବା ଅନୁଚିତ । ଯାହାର ପତ୍ନୀ ପରପୁରୁଷ ପ୍ରତି ଆସକ୍ତ ଓ ପୁତ୍ର ଯାହାର ଦୁଷ୍ଟ, ତା’ର ନିଜ ଜୀବନ ପ୍ରତି ଆଶା ରଖିବା ଅନୁଚିତ । କାରଣ, ନଈକୂଳ ଚାଷ, ବ୍ୟଭିଚାରଣୀ ଭାର୍ଯ୍ୟା ଓ ଦୁଷ୍ଟ ପୁତ୍ରକୁ ବିଶ୍ୱାସ କଲେ ମରଣ ଯେ ନିଶ୍ଚିତ ଏଥିରେ ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ ।

ଯସ୍ୟ ନାସ୍ତି ସ୍ୱୟଂ ପ୍ରଜ୍ଞା ଶାସ୍ତ୍ର ତସ୍ୟ କରୋତି କିମ୍

ଲୋଚନାଭ୍ୟାଂ ବିହୋନୀସ୍ୟ ଦର୍ପଣଃ କିଂ କରିଷ୍ୟତି । ୧୫୨ ।

ଯାହାର ନିଜର ବୁଦ୍ଧି ନାହିଁ ଶାସ୍ତ୍ର ଅଧ୍ୟୟନ ଦ୍ୱାରା ତା’ର ବା କଣ ହେବ ? ଯାହାର ଆଖି ନାହିଁ ଦର୍ପଣ ତା’ର କଣ କରିବ ? ଏଣୁ ବୁଦ୍ଧିହୀନ ପାଇଁ ଶାସ୍ତ୍ର ଓ ଅନ୍ଧପାଇଁ ଦର୍ପଣର ଆବଶ୍ୟକତା

ନାହିଁ ।

ଯସ୍ୟ ସ୍ନେହୋ ଭୟଂ ତସ୍ୟ ସ୍ନେହୋ ଦୁଃଖସ୍ୟ ଭାଜନମ୍

ସ୍ନେହମ୍ବଳାନି ଦୁଃଖାନି ତାନି ତ୍ୟକ୍ତା ବସେତ୍ ସୁଖମ୍ । ୧୫୩ ।

ଯେଉଁଠାରେ ସ୍ନେହ ଅଛି ସେଠାରେ ଭୟ ଅଛି । ଏହା ସୁଖ ଓ ଦୁଃଖର କାରଣ । ତେଣୁ ସ୍ନେହକୁ ପରତ୍ୟାଗ କରି ମନୁଷ୍ୟ ସୁଖଲାଭ ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିବା ଉଚିତ ।

ଯଥାଧେନୂ ସହସ୍ରେଷୁ ବତ୍ସା ଗଚ୍ଛତି ମାତରମ୍

ତଥା ଯଚ୍ଚ କୃତଂ କର୍ମ କର୍ତ୍ତାରମନୁ ଗଚ୍ଛତି । ୧୫୪ ।

ହଜାରେ ଗାଈ ମଧ୍ୟରେ ବାଛୁରୀ ତାର ମା’କୁ ଯେପରି ଅନୁସରଣ କରେ ସେହିପରି ମନୁଷ୍ୟର କୃତକର୍ମ ତାକୁ ହିଁ ଅନୁସରଣ କରିଥାଏ ।

ଯସ୍ୟାର୍ଥ ସ୍ତସ୍ୟ ମିତ୍ରାଣି ସ୍ୟାର୍ଥ ତସ୍ୟ ବାନ୍ଧବାଃ

ଯସ୍ୟାର୍ଥଃ ସ ପୁମାଂ ଲୋକେ ଯସ୍ୟାର୍ଥଃ ସ ଜୀବତି । ୧୫୫ ।

ଧନଥିବା ଲୋକର ସାଙ୍ଗ ସମସ୍ତେ ହୁଅନ୍ତି, ବନ୍ଧୁତା ରକ୍ଷା କରନ୍ତି । ଧନବାନ ଲୋକ ସଂସାରରେ ପୁରୁଷ ଭାବରେ ପରିଗଣିତ ହୁଏ ଓ ବଞ୍ଚିବାର ଆନନ୍ଦ ଅନୁଭବ କରେ । ଏଣୁ ଧନହିଁ ଜଗତରେ ସବୁକିଛି ।

ଯାତି ଅଧୋଽଧଃ ବ୍ରଜତ୍ୟୁକୈର୍ନରଃ ସ୍ୱୌରେବ କର୍ମଭିଃ

କୂପତ୍ୟ ଖନିତା ଯଦ୍‍ବତ୍ ପ୍ରାକାରସ୍ୟ ଚ କାରକଃ । ୧୫୬ ।

କୂପ ଖନନକାରୀ ବ୍ୟକ୍ତି ଯେପରି ଧୀରେ ଧୀରେ ନିମ୍ନକୁ ଯାଏ ଓ ପ୍ରାଚୀର ନିର୍ମାଣକାରୀ ବ୍ୟକ୍ତି ଧୀରେ ଧୀରେ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱକୁ ଉଠେ, ସେହିପରି ନିଜର କର୍ମଦ୍ଵାରା ମନୁଷ୍ୟ କ୍ରମଶଃ ଅବନତି ବା ଉନ୍ନତି ଲାଭକରେ ।

ଯାବତ୍ ସୂସ୍ଥୋ ହ୍ୟୟଂ ଦେହୋ ଯାଜନ୍ନତ୍ୟୁଶ୍ଚ ଦୁରତଃ

ତାବଦାତ୍ମହିତଂ କୁର୍ଯାତ୍ ପ୍ରାଣାନ୍ତେ କିଂ କରିଷ୍ୟତି । ୧୫୭ ।

ସୁସ୍ଥ ଥିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଓ ମୃତ୍ୟୁ ଶଙ୍କା ନଥିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯାହା କିଛି କରିବା ଉଚିତ । କାରଣ ମୃତ୍ୟୁ ସମୟ ଉପସ୍ଥିତି ହେଲେ କିଛି କରି ହେବ ନାହିଁ ।

ଯୁଦ୍ଧଂ ଚ ପ୍ରାତରୁତ୍‍ଥାନଂ ଭୋଜନଂ ସହବାନ୍ଧବୈଃ

ସ୍ଥିୟମାପଦଗତାଂ ରକ୍ଷେଚ୍ଚତୁଃ ଶିକ୍ଷେକ କୁକକୁଟାତ୍ । ୧୫୮ ।

ଯୁଦ୍ଧ କରିବା, ସକାଳୁ ଉଠିବା, ବନ୍ଧୁବାନ୍ଧବ ସହିତ ମିଶି ଭୋଜନ କରିବା ଓ ବିପଦରେ ପଡିଥିବା ସ୍ତ୍ରୀ ଲୋକକୁ ରକ୍ଷା କରିବା ଉଚିତ । ଏହି ଚାରୋଟି ଗୁଣ କୁକୁଡାଠାରୁ ଶିକ୍ଷା କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ।

ଯେତୁ ସମ୍ବସରଂ ପୂର୍ଣ୍ଣଂ ନିତ୍ୟଂ ମୌନେନ ଭୁଜ୍ୟତେ

ଯୁଗକୋଟି ସହସ୍ରଂ ତୈଃ ସ୍ୱର୍ଗଲୋକେ ମହୀୟତେ । ୧୫୯ ।

ଯେଉଁମାନେ ବର୍ଷେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଭୋଜନ ସମୟରେ ମୌନତା ଅବଲମ୍ବନ କରନ୍ତି ସେମାନେ ହଜାରେ କୋଟି ଯୁଗ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସ୍ଵର୍ଗଲୋକରେ ପୂଜା ପାଆନ୍ତି ।

ଯୋ ଧୃବାଣି ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ ଅଧୁବଂ ର୍ନିଷେବତେ

ଧୃବାଣି ତସ୍ୟ ନଶ୍ୟନ୍ତି ଅଧୁବଂ ନଷ୍ଟମେବହି । ୧୬୦ ।

ଯେ ନିଶ୍ଚିତ ବସ୍ତୁକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ଅନିଶ୍ଚିତ ବସ୍ତୁପ୍ରତି ଲୋଭାସକ୍ତ ହୋଇଥାଏ, ତାକୁ ଅନିଶ୍ଚିତ ବସ୍ତୁତ ମିଳେ ନାହିଁ, ନିଶ୍ଚିତ ବସ୍ତୁ ମଧ୍ୟ ନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଇଥାଏ ।

ରାଜପତ୍ନୀ ଗୁରୋଃ ପତ୍ନୀ ମିତ୍ରପତ୍ନୀ ତଥୈବ ଚ

ପତ୍ନୀମାତା ସ୍ୱାମାତା ଚ ପଞ୍ଚୈତା ମାତରଃ ସ୍ମୃତାଃ । ୧୬୧ ।

ରାଜାଙ୍କର ପତ୍ନୀ, ଗୁରୁପତ୍ନୀ, ବନ୍ଧୁପତ୍ନୀ, ଶାଶୁ ଓ ନିଜର ମାତା ଏ ପାଞ୍ଚଜଣ ମାତୃତୂଲ୍ୟ ଅଟନ୍ତି ।

ରାଜା ରାଷ୍ଟ୍ରକୃତଂ ପାପାଂ ରାଜ୍ଞ ପାପଂ ପୁରୋହିତ

ଭର୍ତ୍ତାଚ ସ୍ତ୍ରୀକୃତଂ ପାପଂ ଶିଷ୍ୟପାପଂ ଗରୁସ୍ତଥା । ୧୬୨ ।

ରାଜ୍ୟର ପାପକୁ ରାଜା, ରାଜାଙ୍କର ପାପକୁ ପୁରୋହିତ, ପତ୍ନୀର ପାପକୁ ସ୍ଵାମୀ ଓ ଗୁରୁ ଶିଷ୍ୟର ପାପକୁ ଭୋଗକରନ୍ତି ।

ରୂପ ଯୌବନ ସମ୍ପନ୍ନା ବିଶାଳକୁଳ ସମ୍ଭବାଃ

ବିଦ୍ୟାହୀନା ନ ଶୋଭନ୍ତେ ନିର୍ଗନ୍ଧାଇବ କିଂଶୁକାଃ । ୧୬୩ ।

ଉଚ୍ଚକୂଳରେ ଜାତ ରୂପ ଯୌବନ ସମ୍ପନ ବ୍ୟକ୍ତି ଯଦି ମୂର୍ଖ ହୁଏ, ତେବେ ଗନ୍ଧହୀନ ପଳାଶ ଫୁଲକୁ ତ୍ୟାଗ କାଲାପରି ଲୋକେ ତାକୁ ଅନାଦର କରନ୍ତି ।

ଲାଳେୟେତ୍ ପଞ୍ଚବର୍ଷାଣି ଦଶବର୍ଷାଣି ତାଡ଼ୟେତ୍

ପ୍ରାପ୍ତେତୁ ଷୋଡ଼ଶେ ବର୍ଷେ ପୁତ୍ରଂ ମିତ୍ରବଦାଚରେତ୍ । ୧୬୪ ।

ପାଞ୍ଚବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶିଶୁକୁ ଲାଳନ ପାଳନ କରିବା ଉଚିତ । ପରବର୍ତ୍ତୀ ଦଶ ବର୍ଷ ବୟସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶିକ୍ଷା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ପୁତ୍ରକୁ ଶାସନ କରିବା ଉଚିତ । କିନ୍ତୁ ଷୋଳବର୍ଷ ବୟସରେ ଉପନୀତ ହେବା ପରେ ପୁତ୍ରସହ

ମିତ୍ରତୁଲ୍ୟ ଆଚରଣ କରିବା ଉଚିତ ।

ଲାଳନେ ବହବୋ ଦୋଷା ସ୍ତାଡ଼ନେ ବହବୋ ଗୁଣାଃ

ତସ୍ମାତ୍ ପୁତ୍ରଂ ଚ ଶିଷ୍ୟଂଚ ତାଡ଼ୟେନ୍ନ ତୁ ଲାଳୟେତ୍ । ୧୬୫ ।

ଲାଳନରେ ବ ଅଧିକ ସ୍ନେହକଲେ ପିଲାଙ୍କଠାରେ ଅନେକ ଦୋଷ ଦେଖାଦିଏ । ମାତ୍ର ଶାସନ ଦ୍ଵାରା ସେମାନଙ୍କ ସଦ୍‍ଗୁଣର ବିକାଶ ହୁଏ । ତେଣୁ ଅଧିକ ସ୍ନେହ ଯୋଗୁ ଯେଉଁ ଦୋଷ ଦୁର୍ବଳତା ଜାତ ହୁଏ ତାହା ଦୂର କରିବା ନିମିତ୍ତ ଶିଷ୍ୟକୁ ଓ ପୁତ୍ରକୁ କେବଳ ଲାଳନ ନକରି ଆବଶ୍ୟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦଣ୍ଡଦେବା ଉଚିତ ।

ଲକ୍ଷାଦିତିଳନୀଳୀନାଂ କୌସୁମ୍ଭମଧୁ ସର୍ପିଷାଂ

ବିକ୍ରୋତା ମଦ୍ୟ ମାଂସାନାଂ ସ ବିପ୍ରଃ ଶୁଦ୍ର ଉଚ୍ୟତେ । ୧୬୬ ।

ଯେଉଁ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଲାକ୍ଷା, ତୈଳ, ନୀଳ, କୌସୁମ୍ଭ, ମହୁ, ଘିଅ, ମଦ୍ୟ ଓ ମାଂସ ବିକ୍ରୟକରେ ତାହାକୁ ଶୂଦ୍ର କୁହାଯାଏ ।

ଲୁବ୍‍ଧମର୍ଥେନ ଗୃହଣୀୟାତ୍ କ୍ରୁଦ୍ଧଞ୍ଜଳି କର୍ମଣା

ମୂର୍ଖଂ ଛନ୍ଦାନୁବୃତ୍ତେନ ତଥା ସତ୍ୟେନ ପଣ୍ଡିତମ୍ । ୧୬୭ ।

ଲୋଭୀ ଲୋକକୁ ଧନଦ୍ଵାରା ଓ ଉତ୍ତେଜିତ ଲୋକକୁ ହାତଯୋଡି ବିନୟଭାବ ଦ୍ଵାରା ବଶୀଭୂତ କରାଯାଏ । ସେହିପରି ମୂର୍ଖକୁ କପଟ ଆଚରଣ ଓ ଛଳନାପୂର୍ଣ୍ଣ କଥାରେ ଏବଂ ପଣ୍ଡିତମାନଙ୍କୁ ସତକଥା କହି ତୋଷ କରାଯାଏ ।

ଲୋଭାତ୍ କ୍ରୋଧଃ ପ୍ରଭବତି କ୍ରୋଧାତ୍ ଦ୍ରୋହି ପ୍ରବର୍ତ୍ତତେ

ଦ୍ରୋହେଣ ନରକଂ ଯାତି ଶାସ୍ତ୍ରଜ୍ଞୋଽପି ବିଚକ୍ଷଣଃ । ୧୬୮ ।

ବିଭିନ୍ନ ଶାସ୍ତ୍ରରେ ପ୍ରବୀଣା ଓ ବିଚକ୍ଷଣ ବୁଦ୍ଧିସମ୍ପନ୍ନ ହୋଇ ମଧ୍ୟ କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ଲୋଭର ଶିକାର ହେଲେ ତା’ର ପତନ ଘଟିଥାଏ । କାରଣ ଲୋଭରୁ କ୍ରୋଧ, କ୍ରୋଧରୁ ଦ୍ରୋହ ଓ ଇର୍ଷ୍ୟା ଜାତ ହୁଏ । ଇର୍ଷ୍ୟା ପରାୟଣ ଓ ଶତ୍ରୁତା ଆଚରଣ କରୁଥିବା ଲୋକର ସର୍ବନାଶ ହେବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ସେ ନର୍କଗତି ଲାଭକରେ ।

ଲୌକିକେ କର୍ମଣି ରତଃ ପଶୂନାଂ ପରିପାଳକଃ

ବାଣିଜ୍ୟ କୃଷିକର୍ମା ଯଃ ସଂ ବିପ୍ରୋ ବିଶ୍ୟ ଉଚ୍ୟତେ । ୧୬୯ ।

ଯେଉଁ ବ୍ରାହ୍ମଣ ସାଂସାରିକ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଲିପ୍ତରହି ପଶୁ ପାଳନ, ବ୍ୟବସାୟ, ଚାଷ ଆଦି ବୃତ୍ତି ଅବଲମ୍ବନକରେ ତାକୁ ବୌଶ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।

ଶାକେନ ରୋଗା ବର୍ଦ୍ଧନ୍ତେ ପୟସା ବଦ୍ଧତେ ତନୁଃ

ଘୃତେନ ବର୍ଦ୍ଧତେ ବୀର୍ଯ୍ୟଂ ମାଂସାନ୍ନାଂସଂ ପ୍ରବର୍ଦ୍ଧତେ । ୧୭୦ ।

ସର୍ବଦା ଶାଗ ଖାଇଲେ ରୋଗ ବଢେ, କ୍ଷୀର ଖାଇଲେ ତନୁ ବୁଦ୍ଧି ହୁଏ । ଘୃତ ଭୋଜନରେ ବୀର୍ଯ୍ୟ ଓ ମାଂସ ଖାଇଲେ ଦେହର ମାଂସ ବୃଦ୍ଧିଲାଭ କରେ ।

ଶୁଷ୍କଂ ମାଂସଂ ସ୍ତ୍ରିୟୋ ବୃଦ୍ଧାଃ ବାଳାର୍କସ୍ତରୁଣଂ ଦଧି

ପ୍ରଭାତେ ମୈଥୁନଂ ନିଦ୍ରା ସଦ୍ୟଃ ପ୍ରାଣହରାଣି ଷଟ୍ । ୧୭୧ ।

ଶୁଖିଲା ମାଂସ ଭୋଜନ, ବୃଦ୍ଧା ସ୍ତ୍ରୀ ସହିତ ରମଣ, ନବୋଦିତ ସୂର୍ଯ୍ୟ କିରଣରେ ଭ୍ରମଣ, ସଦ୍ୟ ଦଧି ପାନ, ସକାଳେ ମୈଥୁନ ଓ ଶୟନ ଏହି ଛଅଟି କାର୍ଯ୍ୟ ସଦ୍ୟଃ ପ୍ରାଣ ହରଣ କରିଥାଏ ।

ଶୀତଭୀତାଶ୍ଚ ଯେ ବିପ୍ରା ରତାଭୀତାଶ୍ଚ କ୍ଷତ୍ରିୟାଃ

ଅଗ୍ନିଭୀତା ଚ ଯା ନାରୀ ତ୍ରୟଃ ସ୍ୱର୍ଗଂ ନ ଯାନ୍ତି ହି । ୧୭୨ ।

ଯେଉଁ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନେ ଶୀତକୁ ଭୟ କରନ୍ତି , କ୍ଷତ୍ରିୟ ହୋଇ ଯେ ଯୁଦ୍ଧ କରିବାକୁ ଭୟ କରନ୍ତି, ଯେଉଁ ନାରୀମାନେ ଅଗ୍ନିକୁ ଭୟ କରନ୍ତି, ସେମାନେ ସ୍ଵର୍ଗଲୋକକୁ ଯାଇପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ତେଣୁ ଭୟାଳୁ ବ୍ରାହ୍ମଣ, କ୍ଷତ୍ରିୟ ଓ ନାରୀର ଅଧଃପତନ ଘଟିଥାଏ ।

ଶୈଳେ ଶୈଳ ନ ମାଣିକ୍ୟଂ ଚ ଗଜେ ଗଜେ

ସାଧବୋ ନହି ସର୍ବତ୍ର ଚନ୍ଦନଂ ନ ବନେ ବନେ । ୧୭୩ ।

ସବୁ ପର୍ବତରେ ମାଣିକ୍ୟ ନଥାଏ କି ସବୁ ହାତୀଙ୍କ ମଥାରେ ମୁକ୍ତା ନଥାଏ । ସେହିପରି ସବୁ ସ୍ଥାନରେ ସାଧୁଲୋକଙ୍କର ଦର୍ଶନ ମିଳେ ନାହିଁ କି ସବୁ ବଣରେ ଚନ୍ଦନ ଗଛ ମିଳେ ନାହିଁ ।

ଶ୍ଳୋକେନ ବା ତଦର୍ଦ୍ଧେନ ତଦର୍ଦ୍ଧ ଅର୍ଦ୍ଧକ୍ଷରେଣ ବା

ଅବନ୍ଧ୍ୟଂ ଦିବସଂ କୁର୍ଯ୍ୟାତ୍ ଦାନାଧ୍ୟୟନ କର୍ମଭିଃ । ୧୭୪ ।

ଶ୍ଳୋକଟିଏ ହେଉ ବା ତା’ର ଅର୍ଦ୍ଧହେଉ ବା ଏକ ଚତୁର୍ଥାଂଶ ହେଉ, ଦୈନିକ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବା ଉଚିତ । ଦାନ ଓ ଅଧ୍ୟୟନ ଦ୍ୱାରା ଦିନଟି ସାର୍ଥକ ହୋଇଥାଏ ।

ସକୃତ୍ ଦୁଷ୍ଟଂ ଚ ମିତ୍ରଂ ଯଃ ପୁନଃ ସନ୍ଧାତୁମିଚ୍ଛତି

ସ ମୃତ୍ୟୁସୁପଗୃହଣାତି ଗର୍ଭମଶୂତରୀ ଯଥା । ୧୭୫ ।

ଥରେ ଯାହା ସହିତ ଶତ୍ରୁତା ହୋଇଥିବ ପୁନର୍ବାର ତା ସହିତ ବନ୍ଧୁତା ସ୍ଥାପନ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ସେପରି ମିତ୍ରତା ସ୍ଥାପନ କରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ଗଧଦ୍ୱାରା ଗର୍ଭବତୀ ହୋଇଥିବା ଘୋଡ଼ାର ଗର୍ଭନଷ୍ଟ ହେବାପରି ଅକାଳରେ ମୃତ୍ୟୁ ବରଣ କରେ ।

ସର୍ପଃ କ୍ରୁରଃ ଖଳଃ କ୍ରୁରଃ ସର୍ପାତ୍ କ୍ରୁରତରଃ ଖଳଃ

ମନ୍ତ୍ରୌଷଧିବଶଃ ସର୍ପଃ ଖଳଃ କେନ ନିବାର୍ଯ୍ୟତେ । ୧୭୬ ।

ସର୍ପ ଓ ଖଳଲୋକ ଉଭୟ ନିଷ୍ଠୁର । କିନ୍ତୁ ସର୍ପଠାରୁ ଦୁଷ୍ଟ ଲୋକ ଆହୁରି ନିଷ୍ଠୁର । କାରଣ ମନ୍ତ୍ରୌଷଧି ଦ୍ୱାରା ସର୍ପକୁ ବଶୀଭୂତ କରାଯାଇପାରେ ମାତ୍ର ଖଳର ପ୍ରକୃତିକୁ କେହି ଦୂର କରିପାରେ ନାହିଁ ।

ସର୍ବେନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ସଂଯମ୍ୟ ବକବତ୍ ପଣ୍ଡିତୋ ଜନଃ

କାଳ ଦେଶୋପପନ୍ନାନି ସର୍ବକାର୍ଯ୍ୟାଣି ସାଧୟେତ୍ । ୧୭୭ ।

ପଣ୍ଡିତମାନେ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାମାନଙ୍କୁ ଆୟତରେ ରଖି ଦେଶ, କାଳ ଓ ପାତ୍ର ବିବେଚନା ପୂର୍ବକ ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ ସାଧନ କରନ୍ତି । ବଗଠାରୁ ସଂଯମ ଆଚରଣ ଓ ସ୍ଥିର ଚିତ୍ତରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାର ଶିକ୍ଷା ମିଳିଥାଏ ।

ସକୃଦୁକ୍ତ ଗୃହୀତାର୍ଥୋ ଲଘୁବସ୍ତୋ ମିତାକ୍ଷରଃ

ସର୍ବଶାସ୍ତ୍ରଂ ସମାଲୋଚ୍ୟ ପ୍ରକୃଷ୍ଟୋ ନାମ ଲେଖକଃ । ୧୭୮ ।

ଥରେ ମାତ୍ର କହିଲେ କଥାର ମର୍ମ ଯେ ବୁଝିପାରେ, ଅଳ୍ପ ସମୟ ଭିତରେ ଉତ୍ତମ ଅକ୍ଷର କରି ଯେ ଶୀଘ୍ର ଲେଖିପାରେ ସର୍ବଦା ଶାସ୍ତ୍ର ପୁରାଣ ଆଲୋଚନାରେ ଯେ ବ୍ୟପୃତ ଥାଏ ତାଙ୍କୁ ଯୋଗ୍ୟ, ବିଶ୍ୱସ୍ତ ଓ ଲେଖକ ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିବା ଉଚିତ ।

ସମସ୍ତ ନୀତି ଶାସ୍ତ୍ରଜ୍ଞୋ ବାହନେ ପୂଜିତଶ୍ରମଃ

ଶୌର୍ଯ୍ୟବୀର୍ଯ୍ୟ ଗୁଣୋପେତଃ ସୈନ୍ୟାଧ୍ୟକ୍ଷୋ ବିଧୀୟତେ । ୧୭୯ ।

ସମସ୍ତ ନୀତିଶାସ୍ତ୍ରରେ ନିପୁଣ,ହାତୀ, ଘୋଡ଼ା ଆଦି ବିଭିନ୍ନ ବାହନରେ ବସି ଯିବା ଆସିବାରେ ପାରଙ୍ଗମ, ସାହସୀ ଓ ବଳବାନ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ସେନାପତି ପଦରେ ନିଯୁକ୍ତ ଦେବା ଉଚିତ ।

ସର୍ବହିଂସାନିବୃତ୍ତା ଯେ ନରାଃ ସର୍ବଂସହାଶ୍ଚ ଯେ

ସର୍ବସ୍ୟାଶ୍ରୟଭୂତାଶ୍ଚ ତେ ନରାଃ ସ୍ୱର୍ଗଗାମିନଃ । ୧୮୦ ।

ଯେଉଁ ମାନଙ୍କ ହୃଦୟରେ ହିଂସା ଭାବ ନାହିଁ, ନିର୍ବିକାର ଚିତ୍ତରେ ଯେଉଁମାନେ ସମସ୍ତ ଦୁଃଖ ସହିପାରନ୍ତି ଏବଂ ପ୍ରାଣୀଙ୍କୁ ଯେଉଁମାନେ ଆଶ୍ରୟ ଓ ଅଭୟ କରନ୍ତି, ସେମାନେ ଦେବଲୋକରେ ସ୍ଥାନ ଲାଭ କରନ୍ତି ।

ସଦ୍ୟୋ ମାଂସଂ ନାବାନ୍ନଂ ଚ ବାଳା ସ୍ତ୍ରୀ କ୍ଷୀର ଭୋଜନଂ

ଘୃତମୁଷ୍ଣୋଦକଂ ଚୈବ ସଦ୍ୟଃ ପ୍ରାଣକରାଣି ଷଟ୍ । ୧୮୧ ।

ସଜମାଂସ, ନୂଆ ଅନ୍ନ, ଷୋଳ ବରଷି ସ୍ତ୍ରୀ, କ୍ଷୀରପାନ, ଘୃତ ଭୋଜନ ଓ ଅଳ୍ପଉଷ୍ଣ ଜଳରେ ସ୍ନାନ ଆଚମନାଦି-ଏହି ଛ’ ଟି ପ୍ରାଣଶକ୍ତି ବର୍ଦ୍ଧକ । ଏହାଦ୍ୱାରା ସୁସ୍ଥ ଶରୀର ଓ ଦୀର୍ଘାୟୁ ଲାଭ ହୁଏ ।

ସତ୍ୟେନ ଧାର୍ଯ୍ୟତେ ପୃଥ୍ୱୀ ସତ୍ୟେନ ତପତେ ରବିଃ

ସତୋନ ବାତି ବାୟୁଶ୍ଚ ସର୍ବଂ ସତ୍ୟେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତମ୍ । ୧୮୨ ।

ସତ୍ୟଦ୍ୱାରା ଏ ପୃଥିବୀ ପରିଚାଳିତ । ସତ୍ୟଧର୍ମ ରକ୍ଷାକରି ସୂର୍ଯ୍ୟ ଉତ୍ତାପ ହୁଏ । ସତ୍ୟରେ ପବନ ପ୍ରବାହିତ ହୁଏ । ତେଣୁ ସମସ୍ତେ ସତ୍ୟଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥାନ୍ତି ।

ସମୁଦ୍ରାବରଣା ଭୂମିଃ ପ୍ରାକାରାବରଣଂ ଗୃହମ୍

ନରେନ୍ଦ୍ରା ବରଣୋ ଦେଶଃ ଚରିତ୍ରାବରଣା ସ୍ରୀୟଃ । ୧୮୩ ।

ସମଦ୍ରଦ୍ୱାରା ସ୍ଥଳଭାଗର ବିସ୍ତାର ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହୁଏ । ସେହିପରି

ପ୍ରାଚୀରଦ୍ୱାରା ଗୃହ, ରାଜାଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ରାଜ୍ୟ ଓ ଚରିତ୍ର ରକ୍ଷା କରିବା, ଦ୍ୱାରା ସ୍ତ୍ରୀଲୋକମାନଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ହୋଇଥାଏ ।

ସିଂହାଦେକଂ ବକାଦେକଂ ଷଟଶୁଦସ୍ତ୍ରୀଣି ଗର୍ଦ୍ଦଭାତ୍

ବାୟସାତ୍ ପଞ୍ଚଣିକ୍ଷେଚ୍ଚ ଚତ୍ୱାରି କୁକକଟାଦପି । ୧୮୪ ।

ସିଂହଠାରୁ ଗୋଟିଏ ବିଷୟରେ, ବଗଠାରୁ ଗୋଟିଏ ବିଷୟରେ କୁକୁରଠାରୁ ଛଅଟି, ଗଧ ଓ କାଉଠାରୁ ପାଞ୍ଚଟି ବିଷୟରେ ଓ କୁକୁଡ଼ାଠାରୁ ଚାରୋଟି ବିଷୟରେ ଶିକ୍ଷାଲାଭ କରାଯାଏ ।

ସୁଭିକ୍ଷଂ କୃଷକେ ନିତ୍ୟଂ ନିତ୍ୟଂ ସୁଖରୋଗିଣଃ

ଭାର୍ଯ୍ୟା ଭର୍ତ୍ତୁଃ ଯସ୍ୟ ତସ୍ୟ ନିତ୍ୟୋସ୍ତବଂ ଗୃହମ୍ । ୧୮୫ ।

ଘରେ ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ଥିଲେ କୃଷକ ଆନନ୍ଦରେ ଦିନ କଟାଏ । ନୀରୋଗ ବ୍ୟକ୍ତି ସର୍ବଦା ସୁଖରେ ଥାଏ । ସ୍ୱାମୀ ସେବାକାରିଣୀ, ପ୍ରିୟଭାଷିଣୀ ସୁନ୍ଦରୀ ଭାର୍ଯ୍ୟା ଯାହାର ଥାଏ ତା’ର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦିନ ଆନନ୍ଦରେ ବିତେ ।

ସୁଖୋର୍ଥୀଚେତ୍ ତ୍ୟଜେତ୍ ବିଦ୍ୟାଂ ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀଚେଦ୍ ତ୍ୟଜେତ୍ ସୁଖମ୍

ସୁଖାର୍ଥୀନଃ କୁତଃ ବିଦ୍ୟା ସୁଖଂ ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀନଃ କୁତଃ । ୧୮୬ ।

ସୁଖ ପାଇବାକୁ ଯଦି ଇଚ୍ଛା । ତାହେଲେ ପାଠପଢା ଛାଡ଼ିଦେବା ଉଚିତ । ପାଠ ପଢ଼ିବାକୁ ଇଚ୍ଛାଥିଲେ ସୁଖ ତ୍ୟାଗ କରିବା ଉଚିତ । ସୁଖ ଚାହୁଁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିର ପାଠ ହୁଏ ନାହିଁ । ପାଠ ପଢୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିର ସୁଖ ନଥାଏ ।

ସ୍ୱେଦିତଂ ମର୍ଦ୍ଦିତଂ ଚୈବ ଭଜୁଭିଃ ପରିବେଷ୍ଟିତମ୍

ମୁକ୍ତଂ ଦ୍ୱାଦଶଭିଃ ବଷୈଃ ସ୍ୱପୁଚ୍ଛଂ ପ୍ରକୃତିଂ ଗତମ୍ । ୧୮୭ ।

କୁକୁରର ଲାଙ୍ଗୁଳକୁ ତେଲଦେଇ ଘସି ଓ ତାକୁ ଦଉଡ଼ିରେ ଗୁଡ଼ାଇ ସିଧାକରି ରଖି ବାରବର୍ଷ ପରେ ଖୋଲିଲେ ବି ତାହା ପୁଣି ପୂର୍ବପରି ବଙ୍କା ହୋଇଯାଏ । ତେଣୁ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ବସ୍ତୁର ସ୍ୱାଭାବିକ ଗୁଣକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇପାରେ ନାହିଁ ।

ସେବିତବ୍ୟୋ ମହାବୃକ୍ଷଃ ଫଳଚ୍ଛାୟା ସର୍ମନ୍ୱିତଃ

ଯଦି ଦୈବାତ୍ ଫଳଂ ନାସ୍ତି ଛାୟା କେନ ନିବାର୍ଯ୍ୟତେ । ୧୮୮ ।

ଫଳ ଓ ଛାୟା ବିମଣ୍ଡିତ ବଡ଼ ଗଛତଳେ ଆଶ୍ରୟନେବା ଉଚିତ । ଦୈବବଶତଃ ଗଛର ଫଳ ଉପଭୋଗ କରିନପାରିଲେ ମଧ୍ୟ ତା’ର ଛାୟା ନିଶ୍ଚୟ ମିଳିବ । ଛାୟାକୁ କେହି ନିବାରଣ କରିପାରେ ନାହିଁ । ତେଣୁ ସର୍ବଦା ମହାବୃକ୍ଷ ସମ ମହତ୍ ଲୋକର ଆଶ୍ରୟନେବା ଉଚିତ ।

ହେଳାସ୍ୟାତ୍ କାର୍ଯ୍ୟ ନାଶାୟ ବୁଦ୍ଧିନାଶାୟ ନିର୍ଦ୍ଧନମ୍

ଯାଚନଂ ମାନନାଶାୟ କୁଳନାଶାୟ ଭୋଜନମ୍। ୧୮୯ ।

ହେଳାକଲେ କାର୍ଯ୍ୟନାଶ ହୁଏ । ଧନହୀନ ହେଲେ ବୁଦ୍ଧି ନଷ୍ଟ ହୁଏ । ମାଗିବା ଲୋକର ସମ୍ମାନଯାଏ ଓ ଅଖାଦ୍ୟ ଖାଇଲେ ବଂଶ ନାଶ ହୁଏ ।

ହସ୍ତୀ ହସ୍ତ ସହସ୍ରେଣ ଶତହସ୍ତେନ ବାଜିନଃ

ଶୃଙ୍ଗିଣୋ ଦଶହସ୍ତେନ ସ୍ଥାନତ୍ୟୋଗେନ ଦୁର୍ଜ୍ଜନଃ । ୧୯୦ ।

ହସ୍ତୀଠାରୁ ସହସ୍ରହାତ ଦୂରରେ, ଘୋଡ଼ାଠାରୁ ଶହେ ହାତ ଦୂରରେ ଓ ଶିଙ୍ଘଥିବା ଜନ୍ତୁଠାରୁ ଦଶହାତ ଦୂରରେ ରହିବା ଉଚିତ। କିନ୍ତୁ ଦୁର୍ଜନ ଦେଖିବା ମାତ୍ରେ ଯଥାଶୀଘ୍ର ସେ ସ୍ଥାନ ତ୍ୟାଗକରି ଚାଲିଯିବା ଉଚିତ ।

କ୍ଷିପ୍ରମୀୟମନାଲୋଚ୍ୟ ବ୍ୟୟଂ ମାନସବାଞ୍ଚୟା

ପରିଯୟେଦ୍ ଯ ଏବାସୌ ଧନୀ ବୈଶ୍ରବଣୋଦମଃ । ୧୯୧ ।

ଆୟପ୍ରତି ଦୃଷ୍ଟି ନ ଦେଇ ମନଇଚ୍ଛା ବ୍ୟୟକଲେ କୁବେର ସଦୃଶ ଧନୀବ୍ୟକ୍ତିର ମଧ୍ୟ ଧନସଂପତ୍ତି ଅଳ୍ପକାଳ ମଧ୍ୟରେ ଶେଷ ହୋଇଯାଏ ।